Η Ιδεολογική Σύγκρουση: Δύση vs Κίνα

Διαφορετικοί Δρόμοι, Διαφορετικές Όψεις

Του Νίκου Πανόπουλου

Στον σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μία αντιπαράθεση ιδεολογημάτων καθορίζει όλο και περισσότερο τις γεωπολιτικές σχέσεις και το διεθνές αφήγημα: η σύγκρουση μεταξύ των κυρίαρχων ιδεολογημάτων της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας (Δύση) και του Σοσιαλισμού με Κινεζικά Χαρακτηριστικά (Κίνα). Αυτή η σύγκρουση δεν είναι απλώς πολιτική, αλλά αγγίζει τις θεμελιώδεις αρχές για τη διακυβέρνηση, την οικονομία, την κοινωνία και την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση.

Οι Πυλώνες της Δύσης: Ατομικισμός και Πολυφωνία

Το δυτικό ιδεολογικό οικοδόμημα, με κύριους εκφραστές τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στηρίζεται σε βασικές αρχές:

1. Φιλελεύθερη Δημοκρατία: Κυριαρχία του λαού μέσω ελεύθερων, πολυκομματικών εκλογών. Διάκριση εξουσιών (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική) ως φραγμός στη συγκέντρωση δύναμης.

2. Ατομικά Δικαιώματα: Η προστασία των θεμελιωδών ελευθεριών (λόγου, συνέλευσης, θρησκείας, τύπου) θεωρείται ανώτατη αξία. Η ελευθερία του ατόμου προηγείται συχνά της συλλογικής ευημερίας.

3. Ελεύθερη Αγορά & Καπιταλισμός: Η οικονομία βασίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία, τον ανταγωνισμό και την ελάχιστη κρατική παρέμβαση, με έμφαση στην καινοτομία και την ατομική επιτυχία.

4. Κοσμοπολιτισμός & Καθολικές Αξίες: Πίστη στην ύπαρξη καθολικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αξιών που πρέπει να προστατεύονται παγκοσμίως, συχνά μέσω διεθνών θεσμών και πιέσεων.

Οι Πυλώνες της Κίνας: Συλλογικότητα και Κρατικός Οδηγός

Το κινεζικό μοντέλο, υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ), προβάλλει μια βαθιά διαφορετική οπτική:

1. Κομματική Ηγεμονία: Το ΚΚΚ είναι ο μοναδικός και απόλυτος ηγετικός πυρήνας της χώρας. Η "Λαϊκή Δημοκρατία" λειτουργεί υπό την καθοδήγηση του Κόμματος, χωρίς πολυκομματικό σύστημα δυτικού τύπου. Η σταθερότητα και η ενότητα είναι παραπάνω από θεμελιώδεις.

2. Συλλογική Προτεραιότητα & Κοινωνική Αρμονία¹: Τα συλλογικά συμφέροντα (της χώρας, της κοινωνίας) υπερισχύουν των ατομικών δικαιωμάτων. Η έννοια της "αρμονίας" (和谐, héxié) είναι κεντρική, και για να διασφαλιστεί , επιβάλλεται συχνά η κρατική ρύθμιση των κοινωνικών ζητημάτων.

3. Κρατικά Διευθυνόμενη Οικονομία (Σοσιαλισμός με Κινεζικά Χαρακτηριστικά): Ισχυρός κρατικός έλεγχος σε στρατηγικούς τομείς και πλαίσιο λειτουργίας, σε συνδυασμό με ελεγχόμενη αγορά και ιδιωτική πρωτοβουλία. Έμφαση στη μακροπρόθεσμη εθνική ανάπτυξη και την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου.

4. Σχετικισμός & Μη Παρέμβαση: Απόρριψη της έννοιας των "καθολικών" αξιών. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η διακυβέρνηση εξαρτώνται από τα εθνικά, ιστορικά και πολιτιστικά πλαίσια. Αντίθεση σε εξωτερικές παρεμβάσεις σε εσωτερικές υποθέσεις.

Το Πεδίο της Αντιπαράθεσης: Τα Επίκεντρα της Τριβής

Η σύγκρουση εκδηλώνεται σε πολλαπλά επίπεδα:

• Ανθρώπινα Δικαιώματα: Η Δύση κατηγορεί την Κίνα για καταστολή της πολιτικής αντιπολίτευσης, περιορισμό της ελευθερίας του λόγου και του διαδικτύου, και παραβιάσεις σε περιοχές όπως το Σιντζιάν και το Χονγκ Κονγκ. Η Κίνα απαντά ότι η προτεραιότητά της είναι η σταθερότητα, η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική αρμονία, που αποτελούν το θεμέλιο για τα πραγματικά δικαιώματα του λαού της, και κατακρίνει τη δύση για υποκρισία και υποτιθέμενες παρεμβάσεις.

• Πολιτικό Σύστημα: Η Δύση βλέπει το μονοκομματικό σύστημα ως μη δημοκρατικό και επικίνδυνο λόγω έλλειψης ελέγχων. Η Κίνα προβάλλει το δικό της σύστημα ως πιο αποτελεσματικό, σταθερό και ικανό για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, χαρακτηρίζοντας τη δυτική πολιτική ως χαοτική και διχασμένη.

• Οικονομικό Μοντέλο & Τεχνολογία: Οι εμπορικοί πόλεμοι και οι περιορισμοί στην τεχνολογία (π.χ. στις ημιαγωγούς) αντικατοπτρίζουν τη σύγκρουση μεταξύ του δυτικού ελεύθερου εμπορίου/καπιταλισμού και του κρατικώς ελεγχόμενου κινεζικού μοντέλου. Οι κατηγορίες για αθέμιτο ανταγωνισμό, κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας και κρατικές επιδοτήσεις είναι συχνές.

• Διεθνείς Θεσμοί και Τάξη: Η Κίνα προωθεί μια "διεθνή τάξη" βασισμένη στην ισότητα μεταξύ κρατών και σεβασμό στην κυριαρχία, συχνά μέσω πρωτοβουλιών όπως η Ζώνη και ο Δρόμος. Η Δύση, παρά τις εσωτερικές τριβές, επιδιώκει να διατηρήσει μια τάξη βασισμένη σε κανόνες που συχνά αντικατοπτρίζουν τις δικές της αξίες και θεσμούς.

• Πληροφόρηση και Αφήγημα: Ένας συνεχής "πόλεμος αφηγημάτων" μαίνεται. Η Κίνα επενδύει σε διεθνή μέσα και πλατφόρμες (π.χ. CGTN, Global Times) για να προωθήσει την οπτική της και να απαντήσει στη "Δυτική συκοφαντία". Η Δύση κατηγορεί την Κίνα για παραπληροφόρηση και προπαγάνδα.

Προοπτικές: Σύγκρουση ή Συνύπαρξη;

Η ένταση αυτής της ιδεολογικής αντιπαράθεσης είναι αδιαμφισβήτητη και διαμορφώνει τον σύγχρονο κόσμο. Παρόλο που οι δύο πλευρές συχνά μιλούν αλληλοαποκλειόμενες γλώσσες, υπάρχουν και πιέσεις για πρακτική συνεργασία σε ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η παγκόσμια υγεία και η ευστάθεια της παγκόσμιας οικονομίας.

Το κλειδί για το μέλλον ίσως βρίσκεται στην ικανότητα και των δύο πλευρών:

1. Να Αναγνωρίσουν την Ισχύ του Άλλου: Το κινεζικό μοντέλο έχει επιδείξει αδιαμφισβήτητη αποτελεσματικότητα στην οικονομική ανάπτυξη και την ανύψωση εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από τη φτώχεια. Το δυτικό μοντέλο έχει ισχυρές πνευματικές και πολιτιστικές βάσεις.

2. Να Σεβαστούν τις Διαφορές (χωρίς να τις αγνοούν): Η αναζήτηση ενός "νικητή" στην ιδεολογική σύγκρουση είναι επικίνδυνη. Η αποδοχή ότι διαφορετικοί πολιτισμοί και ιστορικές διαδρομές μπορεί να οδηγούν σε διαφορετικά συστήματα είναι ζωτικής σημασίας.

3. Να Εστιάσουν στην Πρακτική Συνεργασία: Η διαχείριση παγκόσμιων προκλήσεων απαιτεί συνεργασία. Η ιδεολογική διαφορά δεν πρέπει να αποκλείει αυτή την απαραίτητη συνεργασία εκεί όπου είναι δυνατή και επείγουσα.

Συμπέρασμα:

Η αντιπαράθεση μεταξύ Δύσης και Κίνας είναι περισσότερο από μια γεωπολιτική αντιπαλότητα· είναι μια σύγκρουση θεμελιωδών αξιών και οπτικών για το πώς πρέπει να οργανώνεται μια κοινωνία. Ενώ οι διαφορές είναι βαθιές και πραγματικές, ο κίνδυνος ενός νέου ψυχρού πολέμου επιβάλλει σε όλους την ευθύνη της σύνεσης. Η αναγνώριση της πολυπλοκότητας, ο σεβασμός (όχι αποδοχή) των διαφορετικών οδών και η συνεχής αναζήτηση γεφυρών σε κοινά παγκόσμια προβλήματα είναι οι μόνες ρεαλιστικές προοπτικές για ἐνα κόσμο που δεν μπορεί να αντέξει τις καταστροφικές συνέπειες μιας σύγκουσης που από ιδεολογική μπορεί να μετατραπεί σε πολεμική . Το μέλλον δεν ανήκει απαραίτητα σε ένα μοντέλο, αλλά πιθανότατα σε έναν κόσμο όπου πολλαπλά μοντέλα θα συνεχίσουν να συνυπάρχουν – με τριβές, αλλά και με υποχρεωτική συνεργασία.

1. H έννοια της Κοινωνικής Αρμονίας στη σημερινή Κίνα έρχεται σε σύγκρουση με την μαρξιστική έννοια της πάλης των τάξεων.

Κατά το ΚΚΚ:

ΔΕΝ είναι άμεση άρνηση της ταξικής πάλης, αλλά μια πραγματιστική προσαρμογή:
«Η ιστορική συνθήκη της Κίνας απαιτεί να δώσουμε προτεραιότητα στην ανάπτυξη και την εθνική ενότητα πριν από την επαναστατική κατάλυση των τάξεων» (επίσημο αφήγημα ΚΚΚ).

Είναι μια διαλεκτική σύνθεση που αντιμετωπίζει τις συγκεκριμένες ανάγκες μιας πολύπλοκης, αναπτυσσόμενης κοινωνίας.

Η θέση αυτή υιοθετήθηκε από το ΚΚΚ μετά το 1978. Ομως αυτή η ιστορία ξεφεύγει από το θέμα του σημερινού ἀρθρου.

---