Η Ευρώπη επιστρέφει στην πολιτική ισχύος (Power Politics)

May 03, 2025

Για δεκαετίες, η Ευρώπη οικοδομούσε την ταυτότητά της ως ήπειρος ειρήνης, θεσμών και συνεργασίας. Το ευρωπαϊκό εγχείρημα βασίστηκε στην υπέρβαση του εθνικού συμφέροντος και στην υποκατάσταση της ισχύος με το δίκαιο. Όμως, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι μετασεισμοί του γεωπολιτικού ανταγωνισμού φέρνουν την ήπειρο αντιμέτωπη με μια σκληρή πραγματικότητα: η εποχή της μετα-ισχύος τελείωσε.

Του Συντακτικού Οργανισμού | Geopolitics-News.gr

Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε πάνω στη λογική ότι η ισχύς δεν έχει πλέον θέση στον ευρωπαϊκό χώρο. Η διπλωματία, η διεύρυνση, η οικονομική ολοκλήρωση θεωρήθηκαν εργαλεία ειρήνης και σταθερότητας. Όμως, ο πόλεμος στην Ουκρανία, η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία και η αδυναμία στρατηγικής αυτονομίας αποκάλυψαν ότι η ειρήνη δεν είναι δεδομένη.

Παρά τη θεσμική της πολυπλοκότητα, η Ε.Ε. δεν δημιουργήθηκε ποτέ ως φορέας συλλογικής άμυνας ή στρατιωτικής ισχύος.

Στα ιδρυτικά της κείμενα (Συνθήκη της Ρώμης, Συνθήκη του Μάαστριχτ, Συνθήκη της Λισαβόνας), απουσιάζει ρητά η έννοια της κοινής ασφάλειας. Οι αρμοδιότητες για την άμυνα και την εξωτερική πολιτική παρέμειναν σε εθνικό επίπεδο ή μεταφέρθηκαν μέσω άλλων μηχανισμών (κυρίως του ΝΑΤΟ).

Αυτό το θεσμικό κενό εξηγεί γιατί η Ευρώπη εμφανίζει ασυμμετρία μεταξύ της οικονομικής της ισχύος και της στρατηγικής της ικανότητας να επιβληθεί ή να προστατεύσει τα συμφέροντά της.

Η Ευρώπη καλείται πλέον να σκεφτεί στρατηγικά — όχι μόνο ως αγορά ή μηχανισμός θεσμών, αλλά ως γεωπολιτική δύναμη με συμφέροντα, αντιπάλους και κόκκινες γραμμές.

Η Γερμανία εγκατέλειψε το μεταπολεμικό της δόγμα, ανακοινώνοντας το 2022 ένα άνευ προηγουμένου πρόγραμμα εξοπλισμών (€100 δισ. ειδικό ταμείο), ενώ δεσμεύτηκε να φτάσει το 2% του ΑΕΠ της σε αμυντικές δαπάνες.

Η Γαλλία, με τη στρατιωτική της παράδοση και το πυρηνικό της οπλοστάσιο, επιχειρεί να προβάλλει ηγεσία εντός της Ε.Ε., με τον Μακρόν να μιλά για «στρατηγική αυτονομία» της Ευρώπης από τις ΗΠΑ.

Η Πολωνία και τα Βαλτικά κράτη εξοπλίζονται με ταχείς ρυθμούς, ζητώντας περισσότερη αποτροπή και λιγότερη εξάρτηση από το ΝΑΤΟ — τουλάχιστον με όρους παθητικού θεατή.

Το ΝΑΤΟ ενισχύεται, αλλά όχι χωρίς ερωτήματα. Ποιος θα ηγείται του ευρωπαϊκού πυλώνα; Θα είναι η Ε.Ε. ή ένα consortium κρατών με σκληρή γραμμή απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα;

Η Ελλάδα, η Ιταλία, αλλά και οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αναζητούν νέο ρόλο στο μεταβαλλόμενο γεωστρατηγικό τοπίο.

Η μεταναστευτική κρίση, οι εντάσεις με την Τουρκία, αλλά και η ενεργειακή γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου αναγκάζουν την Ευρώπη να επανεξετάσει όχι μόνο τις πολιτικές της, αλλά και τα μέσα ισχύος που είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει.

Η Ευρώπη επανεξετάζει και τον οικονομικό της ρόλο. Οι κυρώσεις κατά της Ρωσίας, οι εμπορικές πολιτικές απέναντι στην Κίνα και η στρατηγική αναδιάρθρωση των αλυσίδων εφοδιασμού εντάσσονται σε ένα νέο δόγμα: γεωοικονομία ως μέσο αποτροπής και επιρροής.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, οι επενδύσεις στην τεχνολογική αυτάρκεια (AI, μικροτσίπ, ενέργεια), και η πράσινη μετάβαση μετατρέπονται από στόχους αξιών σε εργαλεία στρατηγικής επιβίωσης.

Η αποστασιοποίηση των ΗΠΑ από τις παγκόσμιες υποχρεώσεις τους (πολιτική Τραμπ), και η αστάθεια στη Μεσόγειο και τον Καύκασο, κάνουν τα ευρωπαϊκά κράτη να αναρωτιούνται: αν οι ΗΠΑ αποσυρθούν, ποιος θα μείνει;

Το ερώτημα αυτό φέρνει την Ευρώπη μπροστά σε μια υπαρξιακή επιλογή: Θα παραμείνει ένας «κανονιστικός γίγαντας», ή θα εξελιχθεί σε στρατηγική δύναμη ικανή να υπερασπιστεί τον εαυτό της;

Η Ευρώπη επιστρέφει στην πολιτική ισχύος, όχι επειδή το θέλει — αλλά επειδή η ιστορία την φέρνει ξανά εκεί. Στην εποχή της αβεβαιότητας και των μπλοκ, το παλιό ευρωπαϊκό όραμα της ήπιας ισχύος δεν αρκεί. Η νέα Ευρώπη πρέπει να μάθει ξανά να μιλά τη γλώσσα της ισχύος — ρεαλιστικά, αποφασιστικά, στρατηγικά.

Η πιο εντυπωσιακή –και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενη– πρωτοβουλία είναι το σχέδιο ReArm EU, με συνολικό κόστος που εκτιμάται έως και 800 δισ. ευρώ. Σκοπός του είναι να χρηματοδοτήσει εξοπλιστικά προγράμματα, στρατιωτική βιομηχανία και κοινές προμήθειες πυρομαχικών για την Ουκρανία και τα κράτη-μέλη.

Η ευρωπαϊκή ατζέντα «ανασυγκρότησης της άμυνας» προκαλεί ήδη εντάσεις στο εσωτερικό των κρατών, καθώς η μαζική κατεύθυνση πόρων προς την πολεμική βιομηχανία συνδυάζεται με συρρίκνωση κοινωνικών δαπανών, καθυστερήσεις σε ενεργειακά και πράσινα έργα, και αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική.

Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν η «στρατηγική αυτάρκεια» της Ευρώπης μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να διαρραγεί το κοινωνικό της συμβόλαιο.

Ανάλυση από την ομάδα του Geopolitics-News.gr

Εγγραφή στο στρατηγικό μας newsletter: geopolitics-news.gr/newsletter