Ελληνοτουρκικές Σχέσεις και Γεωστρατηγικές Θεωρίες:

Μια Τριπλή Ανάλυση μέσω Νεορεαλισμού, Φιλελεύθερου Θεσμισμού και Κριτικής Γεωπολιτικής

Εισαγωγή
Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις παραμένουν ένας γεωπολιτικός γρίφος, με τις δύο χώρες να αντιμετωπίζουν διαχρονικές εντάσεις σε ζητήματα όπως οι θαλάσσιες ζώνες, το Κυπριακό και οι εξοπλισμοί. Στο πλαίσιο αυτό, το άρθρο του Νίκου Μπίστη προβάλλει μια κριτική της ελληνικής στρατηγικής, εστιάζοντας στη διπλωματία έναντι της στρατιωτικής αναχαίτισης. Η παρούσα ανάλυση εξετάζει το θέμα μέσα από το πρίσμα τριών κύριων γεωστρατηγικών σχολών: Νεορεαλισμού, Φιλελεύθερου Θεσμισμού και Κριτικής Γεωπολιτικής.

---

1. Νεορεαλισμός: Ισορροπία Δυνάμεων ή Κούρσα Εξοπλισμών;

Βασικές Αρχές:
Ο νεορεαλισμός (Waltz, Mearsheimer) θεωρεί το διεθνές σύστημα αναρχικό, όπου τα κράτη επιδιώκουν την επιβίωσή τους μέσω ισορροπίας ισχύος. Η συμμαχία Ελλάδας-Γαλλίας-Ισραήλ, οι εξοπλισμοί και ο αγωγός EastMed ερμηνεύονται ως εργαλεία για την απώθηση της τουρκικής επιθετικότητας.

Εφαρμογή στην Ελληνοτουρκική Διαμάχη:

• Η Τουρκία, ως αναθεωρητική δύναμη, επιδιώκει να αναδιαμορφώσει την ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο (π.χ. με την συμφωνία Libya-Turkey για ΑΟΖ).

• Η Ελλάδα, σύμφωνα με τη νεορεαλιστική λογική, δικαιολογείται να ενισχύει τις συμμαχίες και τον στρατό της, καθώς η "αναρχία" του συστήματος απαιτεί αυτοπροστασία.

• Κριτική στο Άρθρο του Μπίστη: Ο Μπίστης απορρίπτει την κούρσα εξοπλισμών ως "φαύλο κύκλο", αλλά αγνοεί ότι η απουσία ισχύος μπορεί να οδηγήσει σε στρατηγική ευπάθεια. Οι νεορεαλιστές θα τον κατηγορούσαν για αφέλεια, καθώς η Τουρκία δεν θα σταματήσει τους εξοπλισμούς της, ανεξάρτητα από την ελληνική πολιτική.

Συμπέρασμα Νεορεαλιστικής Προσέγγισης:
Η μόνιμη ειρήνη είναι αδύνατη σε ένα αναρχικό σύστημα. Η Ελλάδα πρέπει να συνδυάζει εξοπλισμούς με στρατηγικές συμμαχίες, διατηρώντας την ισορροπία ισχύος.

---

2. Φιλελεύθερος Θεσμισμός: Διπλωματία και Θεσμική Συνεργασία

Βασικές Αρχές:
Ο φιλελεύθερος θεσμισμός (Keohane, Nye) υποστηρίζει ότι η διεθνής συνεργασία είναι εφικτή μέσω θεσμών (π.χ. ΕΕ, Χάγη) και κανόνων. Το κλειδί είναι τα κέρδη αμοιβαίου οφέλους (win-win), όχι η αντιπαλότητα μηδενικού αθροίσματος.

Εφαρμογή στην Ελληνοτουρκική Διαμάχη:

• Το άρθρο του Μπίστη ευθυγραμμίζεται με αυτή τη σχολή: Προτείνει διάλογο για τα χωρικά ύδατα, Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) και προσφυγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη (Χάγη).

• Παράδειγμα: Η Συμφωνία των Πρεσπών (2018) αποτέλεσε "win-win" λύση, με την Ελλάδα να δεσμεύεται σε θεσμικούς μηχανισμούς.

Κριτική στο Άρθρο του Μπίστη:

• Ο Μπίστης αγνοεί τις προϋποθέσεις συνεργασίας: Για να λειτουργήσει ο φιλελεύθερος θεσμισμός, απαιτείται αμοιβαία εμπιστοσύνη, η οποία απουσιάζει μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας.

• Ερώτημα: Πώς θα πεισθούν και οι δύο πλευρές να δεχτούν τη Χάγη, όταν η Τουρκία την απορρίπτει ως "αντισυμμετρική";

Συμπέρασμα Φιλελεύθερης Προσέγγισης:
Η θεσμική εμπλοκή μπορεί να αποφορτίσει τις εντάσεις, αλλά χρειάζεται μακροπρόθεσμη πολιτική βούληση και υποστήριξη από την ΕΕ.

---

3. Κριτική Γεωπολιτική: Αποδομήση των "Απειλών"

Βασικές Αρχές:
Η κριτική γεωπολιτική (Wendt, Ó Tuathail) εστιάζει στην κατασκευή των ταυτοτήτων και των απειλών μέσω λόγου, ΜΜΕ και συμβολικών πράξεων. Για παράδειγμα, ο όρος "τουρκική απειλή" δεν είναι αντικειμενικός, αλλά πολιτικά κατασκευασμένος.

Εφαρμογή στην Ελληνοτουρκική Διαμάχη:

• Το άρθρο κατακρίνει τον εθνικιστικό λόγο του Δένδια ("πειρατές", "όπλα και πάλι όπλα"), ο οποίος εντείνει την εχθρότητα.

• Οι χάρτες του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού και οι συμβολικές αναμετρήσεις (π.χ. flyover) αναπαράγουν τη σύγκρουση ως ταυτότητα.

Κριτική στο Άρθρο του Μπίστη:

• Ο Μπίστης αναγνωρίζει τη ρητορική ως πρόβλημα, αλλά δεν προσφέρει πρακτικές λύσεις για την αποδομήση των ταυτοτήτων. Πώς θα αλλάξει η κοινή γνώμη χωρίς εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες ή πολιτισμική διπλωματία;

Συμπέρασμα Κριτικής Προσέγγισης:
Η ειρήνη απαιτεί επανεξέταση του "εθνικού συμφέροντος" ως συλλογικής ασφάλειας, όχι ως μηδενικού αθροίσματος.

---

Συγκριτική Αξιολόγηση: Πού Οδηγεί Κάθε Θεωρία;

Τελική Ανάλυση: Η Ανάγκη για Διεπιστημονική Προσέγγιση

Καμία θεωρία δεν είναι αυτάρκης:

• Ο νεορεαλισμός εξασφαλίζει την άμεση ασφάλεια, αλλά δεν εγγυάται μακροπρόθεσμη ειρήνη.

• Ο φιλελεύθερος θεσμισμός προϋποθέτει συνθήκες (εμπιστοσύνη, θεσμική υποδομή) που δεν υφίστανται σήμερα.

• Η κριτική γεωπολιτική αποκαλύπτει τις ρίζες της σύγκρουσης, αλλά αγνοεί τα υλικά συμφέροντα.

Προτάσεις για μια Ολιστική Στρατηγική:

1. Συνδυασμός Ισχύος και Διαλόγου: Εξοπλισμοί + θεσμικές πρωτοβουλίες (π.χ. κοινή ανάπτυξη ενεργειακών πόρων στο Αιγαίο).

2. Επαναπροσδιορισμός Ταυτοτήτων: Εκπαιδευτικά προγράμματα για την αποδομήση των εθνικιστικών αφηγημάτων.

3. Εμπλοκή Τρίτων: Η ΕΕ ως διαμεσολαβήτρια, με κίνητρα για αμοιβαία οφέλη (π.χ. χρηματοδότηση κοινών έργων).

---

Επίλογος
Η ελληνοτουρκική σύγκρουση δεν είναι μόνο γεωπολιτική, αλλά και ιδεολογική. Η επιλογή της Ελλάδας δεν είναι ανάμεσα σε "όπλα ή διάλογο", αλλά στον τρόπο συνδυασμού τους υπό την αιγίδα μιας ρεαλιστικής, αλλά καινοτόμας στρατηγικής. Αυτό θα είναι το θέμα του τελευταίου άρθρου της τριλογίας που άρχισε με Από τον Θουκυδίδη στη Γεωπολιτική του 21ου Αιώνα

---