Από τον Θουκυδίδη στη Γεωπολιτική του 21ου Αιώνα

Ο άξονας της ανάλυσης που ακολουθεί αφορά το άρθρο του Νίκου Μπίστη που δημοσιεύθηκε στο TVXS . Σε μια εποχή όπου η γεωπολιτική ρευστότητα επανέρχεται στο προσκήνιο με ένταση που θυμίζει ψυχροπολεμικά μοτίβα, η ανάλυση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και της ευρύτερης στρατηγικής της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο απαιτεί πολλαπλές αναλυτικές οπτικές.

Η παρούσα σειρά άρθρων επιχειρεί να συνδέσει την ιστορική στρατηγική σοφία με τη σύγχρονη γεωπολιτική σκέψη — και να καταλήξει σε ένα ρεαλιστικό, εφαρμόσιμο στρατηγικό υπόδειγμα για την Ελλάδα.

Την Πέμπτη 24η Απριλίου θα αποσταλεί στους subscribers (Free and Paid) των Geopolitics News το δευτερο μέρος του άρθρου που θα περιλαμβάνει την αναλυτική θεώρηση του νεορεαλισμού (Structural Realism), του Φιλελεύθερου Θεσμισμού (Liberal Institutionalism) και του Κονστρουκτιβισμού (critical geopolitics)

Μέρος Α': Θουκυδίδεια Ανάλυση

Ξεκινάμε με μια ανάγνωση του αρχικού άρθρου υπό το πρίσμα της γεωπολιτικής σκέψης του Θουκυδίδη. Αναδεικνύονται έννοιες όπως ο φόβος, το συμφέρον και η τιμή, η δυναμική της ισχύος, αλλά και ο ρόλος της πολιτικής φρόνησης ως αντίβαρο στην ύβριν. Η κλασική σκέψη προσφέρει απρόσμενα επίκαιρα εργαλεία για τη σημερινή εξωτερική πολιτική.

Μέρος Β': Σύγχρονες Θεωρίες Διεθνών Σχέσεων

Το δεύτερο άρθρο μεταφέρει την ανάλυση στον 21ο αιώνα, αξιοποιώντας τρία κυρίαρχα θεωρητικά ρεύματα: τον νεορεαλισμό, τον φιλελεύθερο θεσμισμό και την κριτική/κονστρουκτιβιστική γεωπολιτική. Εξετάζουμε πώς κάθε θεωρία ερμηνεύει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τι προτείνει ως στρατηγική συμπεριφορά. Το πλαίσιο εμπλουτίζεται με διάγραμμα σύγκρισης των μοντέλων.

Μέρος Γ': Ελληνικό Στρατηγικό Υπόδειγμα

Στο τρίτο άρθρο καταλήγουμε σε μια προγραμματική πρόταση στρατηγικής για την Ελλάδα: ένα μοντέλο που συνδυάζει τον ρεαλισμό με την αποτροπή σύγκρουσης, την ισχύ με τη διπλωματία, και τη στρατιωτική προνοητικότητα με την πολιτισμική αφηγηματική ωριμότητα. Το υπόδειγμα απεικονίζεται γραφικά σε πυξίδα στρατηγικής ισορροπίας.

Σκοπός αυτής της τριλογίας δεν είναι να προσφέρει “εύκολες λύσεις”, αλλά να διευρύνει το φάσμα σκέψης και να ενισχύσει τον στρατηγική σκέψη στη δημόσια συζήτηση. Η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια της στρατηγικής αδράνειας. Αλλά ούτε και του ρητορικού αυτοματισμού.

---

Θουκυδίδεια ανάγνωση του άρθρου

1. Ισχύς vs Ψευδαισθήσεις

Το ἀρθρο του Νίκου Μπίστη ξεκινά με την προειδοποίηση ότι η στρατιωτική ενίσχυση και οι "συμμαχίες ευκολίας" (Ισραήλ, Γαλλία) οδηγούν σε ψευδαισθήσεις υπεροχής.

Στο πνεύμα του Θουκυδίδη, αυτό συνδέεται άμεσα με το υπερφίαλο αίσθημα ισχύος που οδηγεί μικρότερα κράτη να υποτιμούν τον συστημικό κίνδυνο (βλ. οι Μηλιοι πίστευαν στην ουδετερότητα· οι Αθηναίοι απάντησαν με ωμή ισχύ: "οι ισχυροί πράττουν ό,τι μπορούν, οι αδύναμοι υφίστανται ό,τι πρέπει").

Το να θεωρεί κανείς ότι με μερικά Rafale και φρεγάτες μπορεί να εξισορροπήσει την Τουρκία δεν συνιστά ρεαλισμό, αλλά στρατηγική αφέλεια. Ο Θουκυδίδης θα έλεγε: «Η επίδειξη ισχύος χωρίς πολιτικό σχέδιο οδηγεί στην ύβριν και στη νέμεσιν».

2. Η αυταπάτη της υπεροπλίας και ο φαύλος κύκλος των εξοπλισμών

Το άρθρο στηλιτεύει την εμμονή σε εξοπλιστική κούρσα, η οποία δεν οδηγεί σε στρατηγικό πλεονέκτημα, αφού ο αντίπαλος — στην προκειμένη περίπτωση η Τουρκία — θα απαντήσει πολλαπλάσια λόγω της δημογραφικής, οικονομικής και γεωπολιτικής της υπεροχής.

Στη Θουκυδίδεια λογική, αυτό αντανακλά τον παγιδευτικό μηχανισμό της ασφάλειας (security dilemma): οι κινήσεις για ασφάλεια του ενός ερμηνεύονται ως επιθετικότητα από τον άλλον.

Αυτό οδηγεί σε αναπόφευκτη κλιμάκωση, όπου η ισχύς αντικαθιστά τον λόγο και ο διάλογος αποδυναμώνεται.

3. Εξωτερική πολιτική χωρίς εσωτερική συνοχή = θεσμική διάβρωση

Το άρθρο επισημαίνει τη διπλωματική σύγχυση μεταξύ Υπουργείου Εξωτερικών και Υπουργείου Άμυνας, καθώς και τη διπλοπροσωπία της εκτελεστικής εξουσίας (πρωθυπουργός vs υπουργοί).

Ο Θουκυδίδης τόνιζε ότι η εσωτερική διχόνοια (βλ. στάση στην Κέρκυρα ή εμφύλιες έριδες) αδυνατίζει τις πόλεις και τις καθιστά ευάλωτες σε εξωτερικές πιέσεις.
Όταν η πολιτεία χάνει την ενιαία φωνή στην εξωτερική της έκφραση, η πολιτική γίνεται υποχείριο εσωτερικών σκοπιμοτήτων και φατριασμού.

4. Ανάλυση του φόβου και του συμφέροντος ως κύριες κινητήριες δυνάμεις

Ο Θουκυδίδης έλεγε ότι τα κράτη κινούνται από τρεις αιτίες: φόβο, συμφέρον, τιμή.

• Ο φόβος απέναντι στην Τουρκία οδηγεί στην υπερεξάρτηση από τρίτες δυνάμεις,

• Το συμφέρον εκλογικό ή κομματικό, οδηγεί πολιτικούς να υιοθετούν εθνικιστική ρητορική αντί για στρατηγικό διάλογο (π.χ. Δένδιας),

• Η τιμή – το κύρος του κράτους – υπονομεύεται όταν η Ελλάδα, π.χ. στην περίπτωση της Συμφωνίας των Πρεσπών, αλλάζει γραμμή αναλόγως του ακροατηρίου, όπως τονίζει το άρθρο.

Το αποτέλεσμα; Έλλειψη αξιοπιστίας και διαπραγματευτικής συνέπειας, κάτι που στον Θουκυδίδη ισοδυναμεί με παρακμή πολιτικής ισχύος.

5. Ο ρεαλισμός της Χάγης vs ο ρομαντισμός των “εθνικών γραμμών”

Το άρθρο καταλήγει υπερασπιζόμενο την λογική του έντιμου συμβιβασμού (π.χ. κυμαινόμενα χωρικά ύδατα, win–win προσέγγιση, Χάγη). Πρόκειται για καθαρά Θουκυδίδεια στάση:

"Δεν είναι ντροπή να διαπραγματεύεσαι όσα δεν μπορείς να υπερασπιστείς με πόλεμο."

Η άκαμπτη στάση απέναντι στη Χάγη ή στο διάλογο προδίδει στρατηγική μυωπία και επιτρέπει σε τρίτες δυνάμεις να εργαλειοποιήσουν την ελληνική-τουρκική ένταση για τα δικά τους συμφέροντα.

Συμπέρασμα (Θουκυδίδεια ανάγνωση)

Το άρθρο συνάδει πλήρως με τον πυρήνα της ρεαλιστικής (Θουκυδίδειας) γεωπολιτικής σκέψης:

• Καταγγέλλει τον παραμορφωτικό φακό της “τιμής” χωρίς ισχύ,

• Προειδοποιεί για την αυταπάτη της εξωτερικής υποστήριξης ως εγγύησης ασφάλειας,

• Αναδεικνύει τη στρατηγική αξία του ρεαλιστικού διαλόγου έναντι του αδιεξόδου του ανταγωνιστικού εθνικισμού,

• Και τονίζει ότι η επιβίωση των μικρών κρατών εξαρτάται από την πολιτική τους φρόνηση, όχι τις εντυπώσεις.

---