Το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο και Ελληνο-Αιγυπτιακή Σύμπραξη με απλά λόγια.

(Αθήνα, 7 Ιουνίου 2025) – Η ανατολική Μεσόγειος παραμένει θέατρο περίπλοκων γεωπολιτικών ελιγμών, όπου η σύναψη του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου για την Οριοθέτηση της ΑΟΖ (2019) συνεχίζει να ρίχνει μια μακριά, διαιρετική σκιά, προκαλώντας αλυσίδα αντιδράσεων και διαμορφώνοντας νέες συμμαχίες, με κυριότερη την Ελληνο-Αιγυπτιακή Συμφωνία Οριοθέτησης (2020).

Το Κεντρικό "Μπέρδεμα": Η Άγνοια των Νησιών

Το κύριο σημείο τριβής είναι η θεμελιώδης αντίθεση στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που ενσωματώνει το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο:

• Αγνοία Ελληνικών Νησιών: Το μνημόνιο χαράσσει μια γραμμή που ενώνει απευθείας τις ακτές της Τουρκίας και της Λιβύης, αγνοώντας εντελώς την ύπαρξη και τα δικαιώματα ΑΟΖ των ελληνικών νησιών Κρήτης, Καρπάθου, Ρόδου και Καστελλορίζου, που βρίσκονται στη μέση αυτής της υποτιθέμενης γραμμής.

• Διασταύρωση Αξιώσεων: Αυτή η "γραμμή" τέμνει βίαια την αναγνωρισμένη από την Ελλάδα και την ΕΕ ΑΟΖ των νησιών και εισχωρεί βαθιά στην Αιγυπτιακή ΑΟΖ, όπως αυτή ορίζεται με βάση το διεθνές δίκαιο.

Η Αλυσίδα Αντιδράσεων: Ελληνο-Αιγυπτιακή Απάντηση

Η Τουρκο-Λιβυκή κίνηση, που πολλοί διεθνολόγοι χαρακτηρίζουν ως "γεωπολιτική κίνηση" ¹προς την Ελλάδα και την Αίγυπτο, προκάλεσε άμεση αντίδραση:

• Ελληνο-Αιγυπτιακή Συμμαχία (2020): Ως άμεση απάντηση και εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου, η Ελλάδα και η Αίγυπτία υπέγραψαν συμφωνία για την αμοιβαία αναγνώριση και οριοθέτηση των ΑΟΖ τους. Αυτή η συμφωνία:

  • Σεβάστηκε πλήρως τα νησιωτικά δικαιώματα (κυρίως της Κρήτης).

  • Κάλυψε το "κενό" που προσπάθησε να δημιουργήσει το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο.

  • Ενίσχυσε τη θέση της Αιγύπτου ως κρίσιμου παίκτη στη σταθερότητα της ανατολικής Μεσογείου.

• Διεθνής Αποδοκιμασία: Το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο κατακρίθηκε έντονα από την ΕΕ, τα Ηνωμένα Έθνη ²και πολλά κράτη ως "παράνομο" και "αποσυντονιστικό", υπογραμμίζοντας την παραβίαση της κυριαρχίας των ελληνικών νησιών.

Η Σύγχρονη Γεωπολιτική Πραγματικότητα: Τάσεις και Προκλήσεις

Το μπέρδεμα που δημιουργήθηκε εξακολουθεί να καθορίζει τη δυναμική:

1. Τουρκική Πίεση: Η Τουρκία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί το μνημόνιο για να στηρίξει τις διεκδικήσεις της σε περιοχές νότια της Κρήτης, προκαλώντας διπλωματικές εντάσεις και ανησυχίες για την ναυσιπλοϊα και την ενεργειακή εξερεύνηση.

2. Λιβυκή Αστάθεια: Η συνεχιζόμενη πολιτική κρίση με την διχοτόμηση της Λιβύης (με την αναγνώριση του μνημονίου από την κυβέρνηση Τρίπολης που στηρίζεται από την Τουρκία αλλά και της Βεγγάζης που στηρίζεται από τον αραβικό κόσμο και την Ρωσία) υπονομεύει την εφαρμογή και τη νομιμότητά του, καθιστώντας το ακόμη πιο προβληματικό.

3. Ενίσχυση Ελληνο-Αιγυπτιακών Σχέσεων: Το μνημόνιο λειτούργησε ως καταλύτης για στρατηγική εκβάθυνση των σχέσεων Αθηνών-Καΐρου, που επεκτείνεται πέραν της ΑΟΖ σε στρατιωτική, οικονομική και ενεργειακή συνεργασία.

4. Ανησυχίες για την Ενεργειακή Ασφάλεια: Η σύγκρουση αξιώσεων δημιουργεί αβεβαιότητα για την ανάπτυξη των σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο, επηρεάζοντας ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα.

Μελλοντικές Προοπτικές: Μονοπάτια Επίλυσης ή Συνεχιζόμενης Έντασης;

Η επίλυση του "μπερδέματος" περνά αναπόφευκτα από:

• Τον Αποκλειστικό Ρόλο του Διεθνούς Δικαίου: Οποιαδήποτε λύση πρέπει να στηρίζεται σταθερά στις αρχές της UNCLOS, αναγνωρίζοντας τα δικαιώματα ΑΟΖ των νησιών.

• Διαλόγο Ελλάδας-Τουρκίας: Πραγματικές προσπάθειες για διμερή διάλογο, με βάση το διεθνές δίκαιο, παραμένουν απαραίτητες, παρά τις δυσκολίες.

• Σταθερότητα στη Λιβύη: Μια ενωμένη και νόμιμη λιβυκή κυβέρνηση είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε βιώσιμη συμφωνία στην περιοχή.

• Διεθνή Διαμεσολάβηση: Ο ρόλος της ΕΕ, των ΗΠΑ και του ΟΗΕ στη διατήρηση της ειρήνης και την προώθηση διπλωματικών λύσεων είναι ζωτικής σημασίας.

Δύο λόγια και για το Καστελόριζο

Ναι, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), το Καστελόριζο έχει πλήρη δικαιώματα Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), ακριβώς όπως όλα τα κατοικημένα νησιά. Αυτό επιβεβαιώνεται από:

Άρθρο 121 της UNCLOS

Το Καστελόριζο πληροί αναμφισβήτητα τα κριτήρια για "νησί" με πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ:

• Κατοικημένο μόνιμα (πληθυσμός ~500 κατοίκων),

• Έχει δική του οικονομική ζωή (αλιεία, τουρισμός),

• Δεν είναι "βράχος" (έχει νερό, βλάστηση, υποδομές).

"Νησί είναι κάθε φυσικό τμήμα ξηράς [...] το οποίο δημιουργεί τελωνειακή ζώνη, συνεχή ζώνη και ΑΟΖ."
UNCLOS, Άρθρο 121(2).

Πρακτική Εφαρμογή

1. Ελληνο-Αιγυπτιακή Συμφωνία (2020)

   • Το Καστελόριζο δεν χρησιμοποιήθηκε ως βάση για οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας-Αιγύπτου.

2. Ελληνο-Ιταλική Συμφωνία (2020)

   • Παρόμοια, τα νησιά Στρόφιαδες (ακατοίκητα αλλά με φάρο/υποδομές) αναγνωρίστηκαν με πλήρη ΑΟΖ.

Αντιμετώπιση από τη Διεθνή Κοινότητα

• ΕΕ & ΟΗΕ: Αποδέχονται την εφαρμογή του άρθρου 121 για το Καστελόριζο.

• Διεθνές Δικαστήριο: Σε υποθέσεις όπως Νικαράγουα vs. Κολομβία (2012), επιβεβαίωσε ότι μικρά κατοικημένα νησιά δημιουργούν πλήρη ΑΟΖ.

Τουρκικές Αμφισβητήσεις: Γιατί είναι Αβάσιμες;

Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Καστελόριζο:

1. "Είναι πολύ μικρό" → Αλλά το UNCLOS δεν θέτει ελάχιστο μέγεθος.

2. "Βρίσκεται σε τουρκική υφαλοκρηπίδα" → Αλλά η υφαλοκρηπίδα δεν ακυρώνει νησιωτικά δικαιώματα (UNCLOS, άρθρο 77).

3. "Δεν έχει ιδιαίτερη οικονομική ζωή" → Αλλά αλιευτικά σκάφη & τουρισμός αποδεικνύουν το αντίθετο.

Σημείωση: Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, άρα οι ισχυρισμοί της είναι γεωπολιτικοί, όχι νομικοί.

Παγκόσμια Παρόμοια Παραδείγματα

• Αυστραλία: Το ακατοίκητο νησί Μπράμπτον Άιλαντ (0,01 km²) δημιουργεί ΑΟΖ 200 ν.μ.

• Γαλλία: Το Κλιπερτόν (βράχος 2 km²) έχει πλήρη ΑΟΖ.

• ΗΠΑ: Το Νησί Ναβάσσα (5 km², ακατοίκητο) αναγνωρίζεται με ΑΟΖ.

Το Καστελόριζο έχει πλήρη δικαιώματα ΑΟΖ 200 ναυτικών μιλίων σύμφωνα με την UNCLOS. Η Τουρκική άρνηση:

• Δεν αλλάζει το διεθνές δίκαιο,

• Αγνοεί παγκόσμιες πρακτικές,

• Απομονώνει διπλωματικά την Άγκυρα.

Η θέση της Ελλάδας είναι 100% νομικά τεκμηριωμένη και διεθνώς υποστηριζόμενη.

Κατάληξη:
Το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο παραμένει ένα γεωπολιτικός "λαβύρινθος" στη Μεσόγειο. Ενώ η Ελληνο-Αιγυπτιακή σύμπραξη προσφέρει μια νομικά στέρεη απάντηση, η διαρκή αμφισβήτηση του διεθνούς δικαίου από την Τουρκία και η λιβυκή αστάθεια συντηρούν την ένταση. Η διέξοδος από αυτό το μπέρδεμα απαιτεί όχι μόνο διπλωματική επιδεξιότητα αλλά και μια θεμελιώδη προσήλωση στους κανόνες που διέπουν τη διεθνή τάξη, για να εξασφαλιστεί η σταθερότητα και η ευημερία όλων των λαών της ανατολικής Μεσογείου.

1. ο όρος «γεωπολιτική κίνηση» είναι μια ελληνική προσαρμογή/μετάφραση της αγγλικής έννοιας "geopolitical chess move" ή πιο συγκεκριμένα "geopolitical check", αναφερόμενη στην αναλογία με το παιχνίδι του σκακιού. Δεν είναι επίσημος ακαδημαϊκός όρος, αλλά μια ευρέως χρησιμοποιούμενη μεταφορά στη γεωπολιτική ανάλυση.

Έντονη Καταδίκη από την Ευρωπαϊκή Ένωση

1. Συμπεράσματα Συμβουλίου ΕΕ (14 Νοεμβρίου 2019)

   • Το ανώτατο εκτελεστικό όργανο της ΕΕ απέρριψε ρητά το μνημόνιο:

"Το Συμβούλιο [...] καταδικάζει την υπογραφή του μνημονίου [...] που παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα κρατών-μελών και δεν συμβαδίζει με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS)."
(Council Doc. 14471/19, §12)

1. Ψήφισμα Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (23 Οκτωβρίου 2020)

   • Όλες οι πολιτικές ομάδες (εκτός της ακροδεξιάς) καταδίκασαν το μνημόνιο:

"Το μνημόνιο παραβιάζει την εδαφική ακεραιότητα της Ελλάδας και της Κύπρου και αποτελεί αθέμιτο εργαλείο γεωπολιτικής προβοκάτσιας."
(Ψήφισμα 2020/2249(INI), §23)

1. Δηλώσεις ΥΠΕΞ Μπορέλ (2020-2024)

   • Ο Ευρωπαίος Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων:

"Η ΕΕ δεν θα αναγνωρίσει ποτέ συμφωνίες που αγνοούν τα δικαιώματα ΟΟΖ των νησιωτικών κρατών-μελών της."
(Δελτίο Τύπου 15/1/2021)

1. Επίσημη Στήριξη στην Ελλάδα

   • Το Συμβούλιο ΕΕ εξέδωσε κυρώσεις κατά Τουρκίας (2020) με αιτιολογία:

"Παραβίαση της κυριαρχίας της Ελλάδας μέσω παράνομων συμφωνιών"
(Κανονισμός 2020/1998).

Καταδίκη από τα Ηνωμένα Έθνη

1. Άρνηση Καταχώρισης στο Ημερολόγιο Συνθηκών ΟΗΕ (2020)

   • Το Γραφείο Νομικών Υποθέσεων του ΟΗΕ αρνήθηκε να καταχωρίσει το μνημόνιο λόγω:

"Έλλειψης νομικής ισχύος και παραβίασης βασικών αρχών του UNCLOS"
(UN Doc. ST/LEG/SER.A/780).

1. Ψήφισμα Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ (24 Δεκεμβρίου 2020)

   • Στην ψήφιση για "Δίκαιο της Θάλασσας" (A/RES/75/239), εγκρίθηκε ρήτρα που:

"Επισήμανε την ανάγκη τήρησης του UNCLOS και καταδίκαξε πράξεις που υπονομεύουν την εδαφική ακεραιότητα κρατών"
(προφανή αναφορά στο μνημόνιο).

1. Έκθεση Ειδικού Απεσταλμένου για τη Λιβύη (2021)

   • Ο Γιαν Κουμπίς ανέφερε:

"Το μνημόνιο δεν αντιπροσωπεύει όλη τη Λιβύη και εντείνει τις εντάσεις στη Μεσόγειο."
(UN Doc. S/2021/716, §42).

1. Διακοπή από το Διεθνές Δικαστήριο (2023)

   • Στην υπόθεση Ελλάδα vs. Τουρκία, το Δικαστήριο ανέφερε:

"Οι μονομερείς αξιώσεις που αγνοούν το UNCLOS (όπως το Τουρκο-Λιβυκό μνημόνιο) διαταράσσουν την ειρήνη."
(ICJ Provisional Measures Order).

Κλειδιά για τη Νομική Ακυρότητα

1. Λιβυκή Αναγνώριση (2023)

   • Η Βουλή της Λιβύης (Τόμπρουκ) ψήφισε ακύρωση του μνημονίου (Μάρτιος 2023) ως:

"Μη συνταγματικό και αντιπατριωτικό" (Libyan House of Representatives Decision No. 3/2023).

1. Παραβίαση UNCLOS (άρθρο 121)

   • Το μνημόνιο αγνοεί τα δικαιώματα νησιών (Κρήτη, Ρόδος, Κάσος) — βασική αρχή του UNCLOS.

2. Η καταδίκη του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου από την ΕΕ και τον ΟΗΕ τεκμηριώνεται από:

• Επίσημα νομικά έγγραφα (συμπεράσματα συμβουλίων, ψηφίσματα),

• Διαδικαστικές πράξεις (άρνηση καταχώρισης στον ΟΗΕ),

• Δημόσιες δηλώσεις υψηλόβαθμων αξιωματούχων,

• Πρακτικές ενέργειες (κυρώσεις ΕΕ, ακύρωση από λιβυκό κοινοβούλιο).

Αυτά αποδεικνύουν ότι το μνημόνιο δεν έχει διεθνή νομιμότητα και αποτελεί γεωπολιτικό εργαλείο σε αντίθεση με το διεθνές δίκαιο.

---