Η αποτροπή ως θεμέλιο της γεωπολιτικής σταθερότητας: Γιατί η πρόληψη υπερτερεί της αντιμετώπισης

Η απελή είναι σημαντκότερη από την πραγματοποιήση της.

Αφορμή για το σημερινό άρθρο είναι η υποδοχή της είδησης Πληρώστε πριν ξαναρχίσουν οι συνομιλίες – Ο Αραγτσί του Ιράν προς τον Τραμπ από τον Ελληνικό τύπο. Η γενίκή αίσθηση θεωρεί την συμπερφορά του ΙΡΑΝ αλλόκοτη. Ομως στην πραγματικότητα το ΙΡΑΝ συμπεριφέρθηκε ορθολογικά.

Του Νίκου Πανόπουλου | 2α Αυγούστου 2025.

Στον λαβύρινθο της διεθνούς διπλωματίας, ένα βασικό δίλημμα διαμορφώνει συνεχώς τις σχέσεις μεταξύ των κρατών: είτε να επιδιώξουν την αποτροπή εχθρικών ενεργειών μέσω της απειλής αντιποίνων, είτε να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις με άμεση δράση. Το ιρανικό παράδειγμα – η απαίτηση αποζημίωσης από τις Ηνωμένες Πολιτείες για την επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του ως προϋπόθεση για την επανάληψη των συνομιλιών – φωτίζει μια θεμελιώδη αλήθεια της σύγχρονης γεωπολιτικής: η αποτελεσματική αποτροπή είναι συχνά πιο σημαντική από την υλοποίηση της απειλής. Αυτό το άρθρο υποστηρίζει ότι η προώθηση της σταθερότητας, η διατήρηση της αξιοπιστίας¹ και η αποφυγή καταστροφικών συγκρούσεων απαιτούν από τα κράτη να δίνουν προτεραιότητα στην αποτροπή μέσω της στρατηγικής επικοινωνίας, των ικανοτήτων και της συνεπούς πολιτικής.

1. Η Λογική της Αποτροπής: Πρόληψη πριν από την Αντιμετώπιση
Η αποτροπή, στην κλασική της έννοια, περιλαμβάνει την αποτροπή εχθρικών ενεργειών μέσω της απειλής μη ανεκτών αντιποίνων. Στην ψηφιακή εποχή, αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο στρατιωτικές ικανότητες αλλά επίσης κυβερνο-ικανότητες, οικονομικά μέσα και συμμαχίες. Η απαίτηση του Ιράν για αποζημίωση αποτελεί μια μορφή αποτροπής. Δεν αποτελεί απλώς οικονομική αποζημίωση αλλά μια δοκιμή της αξιοπιστίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Η Τεχεράνη επιδιώκει να διασφαλίσει ότι οποιαδήποτε μελλοντική διακοπή των συνομιλιών από τις Ηνωμένες Πολιτείες θα έχει βαρύ τίμημα, καθιστώντας λιγότερο πιθανή μια τέτοια ενέργεια. Η απειλή είναι η αποτροπή: η δημιουργία αβεβαιότητας σχετικά με το κόστος της επιθετικότητας, καθιστώντας τον αντίπαλο να αναλογιστεί τις συνέπειες. Η υλοποίηση της απειλής (πραγματική αποζημίωση ή αντιποίνων) είναι δευτερεύουσα σε σχέση με την αποτροπή της ανεπιθύμητης ενέργειας εξαρχής.

2. Η Υλοποίηση ως Έσχατη Λύση, Όχι Πρώτη Επιλογή
Η άμεση δράση, η υλοποίηση της απειλής, φέρει εγγενείς κινδύνους. Μια στρατιωτική επίθεση, όπως αυτή που πραγματοποίησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, διακόπτει τις συνομιλίες, αυξάνει τις εντάσεις και μπορεί να προκαλέσει αντίποινα, οδηγώντας σε ασταθή κύκλο. Η οικονομική επιβολή κυρώσεων μπορεί να ποινικοποιήσει το διεθνές κλίμα και να βλάψει αθώους πληθυσμούς χωρίς να αλλάξει την συμπεριφορά του αντιπάλου. Η υλοποίηση σηματοδοτεί την αποτυχία της αποτροπής. Η απαίτηση του Ιράν για αποζημίωση αναγνωρίζει αυτήν την πραγματικότητα: η Τεχεράνη δεν επιδιώκει νέα σύγκρουση, αλλά θέλει να διασφαλίσει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα διακόψουν ξανά τις συνομιλίες με στρατιωτική βία. Η υλοποίηση της απειλής αποζημίωσης θα αποτελούσε αναγνώριση της νομικής και πολιτικής βάσης του ισχυρισμού του Ιράν, αλλά η απειλή αυτής της απαίτησης έχει ως στόχο να αποτρέψει την επανάληψη της επίθεσης.

3. Η αξιοπιστία ως Λίθος της Αποτροπής
Η αποτελεσματική αποτροπή βασίζεται στην αξιοπιστία – την αντίληψη ότι η απειλή είναι αληθινή και ότι το κράτος διαθέτει την ικανότητα και την πολιτική βούληση να την υλοποιήσει. Η απαίτηση του Ιράν για αποζημίωση στοχεύει στην αποκατάσταση της αξιοπιστίας που υπονομεύτηκε από την επίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών κατά τη διάρκεια των συνομιλιών. Αν οι Ηνωμένες Πολιτείες απορρίψουν την απαίτηση χωρίς συνέπειες, υπονομεύουν την δική τους αξιοπιστία ως διαπραγματευτή. Αντίθετα, η διαπραγμάτευση ή η προσφυγή σε διεθνή δικαιοδοσία θα μπορούσε να ενισχύσει την αξιοπιστία της αποτροπής και για τις δύο πλευρές: οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έδειχναν προθυμία για λογική επίλυση, ενώ το Ιράν θα έδειχνε ότι οι απειλές του έχουν όρια. Η σταθερότητα εξαρτάται από την εμπιστοσύνη ότι οι απειλές δεν είναι κούφιες.

4. Η Αποτροπή Διαμορφώνει την Συμπεριφορά
Η αποτροπή στοχεύει στην διαμόρφωση της συμπεριφοράς του αντιπάλου προτού πραγματοποιηθούν οι εχθρικές ενέργειες. Η απαίτηση του Ιράν είναι μια προληπτική προσπάθεια να διαμορφώσει τις μελλοντικές ενέργειες των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεν ζητά απλώς αποζημίωση για το παρελθόν, αλλά θέλει να διασφαλίσει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα διακόψουν ξανά τις συνομιλίες με στρατιωτική βία. Αυτό αποτελεί μια επένδυση στην μακροπρόθεσμη σταθερότητα. Η υλοποίηση της απειλής αποζημίωσης, αντίθετα, θα αντιμετώπιζε μόνο τις συνέπειες μετά την επίθεση, χωρίς να αποτρέπει τις μελλοντικές. Η αποτροπή στοχεύει στην ρίζα του προβλήματος: την επιλογή του αντιπάλου να χρησιμοποιήσει βία.

5. Οι Περιορισμοί της Υλοποίησης και οι Κίνδυνοι της Κλιμάκωσης
Η υλοποίηση της απειλής φέρει τον κίνδυνο της κλμάκωσης. Στρατιωτικά αντίποινα από το Ιράν στην υποτιθέμενη επίθεση θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευρύτερη σύγκρουση. Η οικονομική αποζημίωση θα μπορούσε να οδηγήσει σε αντίποινα κυρώσεων. Η αποτροπή, αντίθετα, στοχεύει στην αποφυγή αυτής της κλιμάκωσης δημιουργώντας ένα σαφές κόστος προτού η ανεπιθύμητη ενέργεια πραγματοποιηθεί. Η απαίτηση του Ιράν αναγνωρίζει ότι η υλοποίηση φέρνει αβέβαια αποτελέσματα και υψηλούς κινδύνους, ενώ η αποτροπή στοχεύει στην διατήρηση του status quo και στην προστασία του διαπραγματευτικού καναλιού.

6. Η Αποτροπή στην Ψηφιακή και Ασύμμετρη Εποχή
Ο σύγχρονος γεωστρατηγικός ανταγωνισμός δεν περιορίζεται στην συμβατική στρατιωτική ισχύ. Οι κυβερνο-επιθέσεις, η παραπληροφόρηση και οι ασύμμετρες στρατηγικές έχουν μετατοπίσει το πεδίο της αποτροπής. Η ικανότητα να αποτρέψεις ένα κράτος από το να χρησιμοποιήσει κυβερνο-όπλα ή υποστηριζόμενους από το κράτος τρομοκράτες απαιτεί εξειδικευμένες δυνατότητες αποτροπής – ικανότητες αναγνώρισης, ανθεκτικότητας και απειλής αντιποίνων στις ίδιες τις περιοχές. Η απαίτηση του Ιράν, αν και παραδοσιακή, αντανακλά αυτήν την ευρύτερη αλήθεια: η αποτροπή απαιτεί προσαρμογή στις νέες απειλές. Η υλοποίηση σε έναν τομέα (π.χ. κυβερνο-αντίποινα) μπορεί να προκαλέσει κλιμάκωση σε άλλους. Η αποτελεσματική αποτροπή απαιτεί συνεχή καινοτομία.

7. Η Αποτροπή και η Διατήρηση των Συμμαχιών
Η αποτροπή ενισχύεται από τις συμμαχίες. Η ικανότητα του Ιράν να αποτρέψει ενέργειες των Ηνωμένων Πολιτειών βασίζεται εν μέρει στην υποστήριξη συμμάχων όπως η Ρωσία και η Κίνα, οι οποίες μπορούν να παρέχουν πολιτική κάλυψη, οικονομικές συνδέσεις ή ακόμη και ικανότητες. Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες βασίζονται στο δικό τους δίκτυο συμμάχων στην περιοχή. Η αξιοπιστία της αποτροπής ενός κράτους ενισχύεται όταν οι σύμμαχοί του υποστηρίζουν τις απειλές του, δημιουργώντας ένα ευρύτερο δίκτυο αποτροπής. Η υλοποίηση χωρίς συμμαχική υποστήριξη μπορεί να αποδυναμώσει την αξιοπιστία.

8. Η Αποτροπή ως Θεμέλιο της Διεθνούς Τάξης
Η διεθνής σταθερότητα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αποτροπή. Το καθεστώς μη διάδοσης πυρηνικών όπλων, για παράδειγμα, βασίζεται στην αποτροπή μέσω της επιθεώρησης, των κυρώσεων και της απειλής στρατιωτικής δράσης. Η απαίτηση του Ιράν αναφέρεται ευθέως στην υπονόμευση των συνομιλιών για το πυρηνικό του πρόγραμμα από την επίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών – μια ενέργεια που έθεσε υπό αμφισβήτηση την βασική αρχή της αποτροπής: τη διαπραγμάτευση χωρίς βία. Η αποκατάσταση της αποτροπής σε αυτήν την περίπτωση είναι κρίσιμη για την επανάληψη των συνομιλιών και την διατήρηση της ευρύτερης πυρηνικής σταθερότητας.

Συμπέρασμα: Η Προτεραιότητα της Προληπτικής Στρατηγικής
Το παράδειγμα του Ιράν υπογραμμίζει μια θεμελιώδη αλήθεια: η αποτροπή, η δημιουργία σαφών, αξιόπιστων απειλών για αποτροπή ανεπιθύμητων ενεργειών, είναι θεμελιώδης για την προώθηση της σταθερότητας και την αποφυγή καταστροφικών συγκρούσεων. Η υλοποίηση, η πραγματοποίηση αυτών των απειλών, είναι απαραίτητη μόνο όταν η αποτροπή αποτυγχάνει. Η προώθηση της αποτροπής απαιτεί επένδυση στην δημιουργία αξιοπιστίας (ικανότητες, συνεπής πολιτική), στην επικοινωνία των απειλών με σαφήνεια και στην κατανόηση των κινήτρων του αντιπάλου. Στον λαβύρινθο της διεθνούς διπλωματίας, η πρόληψη μέσω της αποτροπής είναι συχνά πολύ πιο αποτελεσματική – και πολύ λιγότερο καταστροφική – από την αντιμετώπιση. Η απαίτηση του Ιράν για αποζημίωση αποτελεί μια δοκιμή της αξιοπιστίας της αποτροπής των Ηνωμένων Πολιτειών και υπενθύμιση ότι η διατήρηση της σταθερότητας απαιτεί προτεραιότητα στην αποτροπή της επιθετικότητας εξαρχής.

1. Ως νόμισμα της αποτροπής.