Η Ελλάδα και το Σύμπλεγμα της Διαφθοράς: Θεσμοί υπό Καθεστώς Αδράνειας και η Τέχνη της Μετάθεσης Ευθυνών

Η διαφθορά στην Ελλάδα δεν είναι απλώς ένα περιστασιακό φαινόμενο, αλλά ένα σύμπλεγμα με βαθιές ρίζες, που τροφοδοτείται από τη συστηματική υπολειτουργία κρίσιμων θεσμών, την αμφισβητούμενη αποτελεσματικότητα των "ανεξάρτητων" αρχών και την παραλυτική βραδύτητα της Δικαιοσύνης. Στο επίκεντρο αυτού του δυσλειτουργικού μοντέλου βρίσκεται η τέχνη της μετάθεσης ευθυνών, ένας μηχανισμός επιβίωσης που διαιωνίζει το πρόβλημα.

1. Η Χαμένη Λειτουργία: Θεσμοί υπό Καθεστώς Αδράνειας

• Δημόσια Διοίκηση και Πολιτικοποίηση: Ο δημόσιος τομέα συχνά λειτουργεί ως εκτελεστής πολιτικών σκοπών παρά ως φορέας δημόσιας υπηρεσίας. Η πολιτικοποίηση (το λεγόμενο "σύστημα ρουσφετιού") διαβρώνει την αξιοκρατία και την αποτελεσματικότητα. Θέσεις καταλαμβάνονται με βάση την κομματική προτίμηση, όχι την ικανότητα, οδηγώντας σε ανεπαρκείς υπηρεσίες και έλλειψη ελέγχου. Η χρόνια υποχρηματοδότηση και η έλλειψη σύγχρονων εργαλείων (ψηφιοποίηση) παρατείνουν διαδικασίες, δημιουργώντας "μαύρες τρύπες" όπου ακμάζει η διαφθορά (μίζες, ρουσφέτια).

• Κράτος Δικαίου υπό Δοκιμασία: Η αδυναμία συνεπούς εφαρμογής των νόμων, ιδίως απέναντι σε ισχυρούς, τροφοδοτεί την αίσθηση ατιμωρησίας. Η έλλειψη θεσμικών "φραγμών και ελεγκτικών ισορροπιών" επιτρέπει παραβιάσεις να περνούν ατιμώρητες.

2. Το Παράδοξο των Ανεξάρτητων Αρχών: Εγκαθίδρυση χωρίς Ουσιαστική Εξουσία;

• Έκρηξη Δημιουργίας: Προκειμένου να ανταποκριθεί σε διεθνείς υποχρεώσεις και πιέσεις, η Ελλάδα έχει δημιουργήσει πληθώρα ανεξάρτητων αρχών (π.χ. Αρχή Διαφάνειας, Εθνική Αρχή Διαφθοράς, ΑΔΑΕ - Αρχή Διαφυγής Αδικημάτων Δημόσιας Διοίκησης, Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας).

• Έλλειψη Οδόντων: Ωστόσο, πολλές από αυτές τις αρχές αντιμετωπίζουν κρίσιμα εμπόδια:

  • Πολιτική Παρέμβαση/Εξάρτηση: Διορισμοί ηγεσιὠν μπορεί να γίνονται με πολιτικά κριτήρια, υπονομεύοντας την πραγματική ανεξαρτησία.

  • Χρόνια Υποχρηματοδότηση και Έλλειψη Προσωπικού: Αδυνατούν να εκτελέσουν αποτελεσματικά το έργο τους λόγω έλλειψης πόρων.

  • Περιορισμένη Εξουσία Επέμβασης/Καταστολής: Συχνά περιορίζονται σε συμβουλευτικό ρόλο ή έχουν περιορισμένη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων.

  • Αγνοήσεις και Παράκαμψη: Οι πολιτικοί και διοικητικοί φορείς μπορεί να αγνοούν τις συστάσεις ή ευθύνες που αποδίδουν αυτές οι αρχές, χωρίς σοβαρές συνέπειες. Αυτό μετατρέπει μερικές φορές τις αρχές σε συμβολικές δομές, προσφέροντας έναν εύκολο τρόπο για την κυβέρνηση να "δείχνει" δράση χωρίς να αγγίζει τα πραγματικά προβλήματα.

3. Η Δικαιοσύνη: Ο Βραδύς Τροχός της Εκδίκασης και η Σκιά της Ατιμωρησίας

• Αργοί Ρυθμοί: Το χρονικό κενό μεταξύ τέλεσης αδικήματος και οριστικής απόφασης είναι τεράστιο. Αυτό αποθαρρύνει καταγγελίες, επιτρέπει την εξάπλωση της διαφθοράς και διαβρώνει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Οι υπόθεσεις "παγώνουν" σε αρχεία.

• Πολυπλοκότητα και Αδιαφάνεια: Το δικονομικό σύστημα είναι δυσνόητο για τον μέσο πολίτη, ενθαρρύνοντας πρακτικές που ευνοούν τους εξουσιαστές.

• Σύνδεση Πολιτικής και Δικαστικής εξουσίας: Οι φήμες (και μερικές φορές οι αποδείξεις) για αλληλεπιδράσεις και πιέσεις μεταξύ πολιτικών και δικαστικών παραγόντων υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στην ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης σε υψηλού προφίλ υποθέσεις. Η σπάνια καταδίκη υψηλά ισταμένων προσώπων ενισχύει την αίσθηση ότι υπάρχουν "άπιαστοι".

4. Η Τέχνη της Μετάθεσης Ευθυνών: Ο Κύκλος που Δεν Σπάει Ποτέ

Αυτή η βαθιά θεσμική δυσλειτουργία τροφοδοτεί και διαιωνίζεται από την κουλτούρα της μετάθεσης ευθυνών:

• Πολιτικοί vs. Δημόσιοι Υπάλληλοι: Πολιτικοί κατηγορούν τον "δυσκίνητο" δημόσιο τομέα για προβλήματα. Δημόσιοι υπάλληλοι κατηγορούν τους πολιτικούς για κακή διακυβέρνηση και έλλειψη πόρων.

• Τρέχουσα vs. Προηγούμενων Κυβερνήσεων: Η τρέχουσα κυβέρνηση ρίχνει τις ευθύνες στις προηγούμενες, οι οποίες με τη σειρά τους κατηγορούν την τρέχουσα για ανικανότητα ή σκόπιμη υπονόμευση.

• Κράτος vs. Πολίτες: Υπάρχει και η ρητορική ότι "όλοι φταίνε", υπονοώντας ότι η διαφθορά είναι πολιτισμικό πρόβλημα των ίδιων των πολιτών, απαλλάσσοντας έμμεσα το κράτος από την πρωτοβουλία για αλλαγή.

• Ανεξάρτητες Αρχές ως "Αποδιοπομπαίοι Τράγοι": Η ίδια η ύπαρξη των ανεξάρτητων αρχών χρησιμοποιείται μερικές φορές ως "ασπίδα" από κυβερνώντες: "Το θέμα το διερευνά η Αρχή, εμείς δεν μπορούμε να σχολιάσουμε/δράσουμε". Αυτό δημιουργεί ένα αδιέξοδο και καθυστερεί τη λήψη αποφάσεων.

Οφελούμενοι και Χαμένοι: Το Κόστος της Καθυστέρησης

• Οφελούμενοι:

  • Δίκτυα Διαφθοράς: Πολιτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι και επιχειρηματίες που εκμεταλλεύονται το δυσλειτουργικό σύστημα για προσωπικό όφελος (δωροδοκίες, ρουσφέτια, δημόσιες συμβάσεις).

  • Μεγάλοι Επιχειρηματικοί Ομίλοι: Οι οποίοι μπορούν να αντέξουν οικονομικά το "κόστος" της διαφθοράς (μίζες, γραφειοκρατία) και κερδίζουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι μικρότερων αντιπάλων.

  • Ανεπαρκείς Δημόσιοι Υπάλληλοι: Που διατηρούν θέσεις λόγω πολιτικής στήριξης, παρά λόγω ικανότητας ή αξιοκρατίας.

• Χαμένοι:

  • Ο Καθημερινός Πολίτης: Πληρώνει διπλά: με φόρους για αναποτελεσματικές υπηρεσίες και με "μίζες" για να αποκτήσει βασικές υπηρεσίες ή δικαιώματα. Χάνει την εμπιστοσύνη στο κράτος και στο δημόσιο συμφέρον.

  • Οι Τίμιοι Επιχειρηματίες: Μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να συμμετάσχουν σε διαφθορά, χάνουν συμβάσεις και αγορές από αντιπάλους που δωροδοκούν.

  • Η Εθνική Οικονομία: Η διαφθορά αποτρέπει ξένες επενδύσεις, παραμορφώνει τον ανταγωνισμό, αυξάνει το κόστος των έργων και των υπηρεσιών και υποβαθμίζει τη διεθνή αξιοπιστία της χώρας.

  • Η Κοινωνία στο Σύνολό της: Οδηγεί σε κοινωνική αδικία, διαβρώνει το κοινωνικό ιστό και υπονομεύει τη δημοκρατία και την ιδέα της ισότητας απέναντι στον νόμο.

Συμπέρασμα: Μια Σύμπνοια Αδράνειας

Η εκτεταμένη διαφθορά στην Ελλάδα είναι το αποτέλεσμα μιας σύμπνοιας αδράνειας: Θεσμοί που δεν λειτουργούν πλήρως, ανεξάρτητες αρχές χωρίς ουσιαστική δύναμη και μια δικαιοσύνη που κινείται με δυσβάστακτη βραδύτητα και κάποιες φορές, και από πολιτική σκοπιμότητα. Αυτό το δυσλειτουργικό πλαίσιο συντηρείται από την ευρέως διαδεδομένη πρακτική της μετάθεσης ευθυνών, που εμποδίζει κάθε σοβαρή προσπάθεια για ουσιαστική μεταρρύθμιση και διαρκή λύση. Η διάσπαση αυτού του φαύλου κύκλου απαιτεί όχι μόνο νομοθετικές αλλαγές και πόρους, αλλά πρωτίστως πολιτική βούληση για θεσμική ενδυνάμωση, πραγματική ανεξαρτησία και υπευθυνότητα, και μια κοινωνική στροφή προς την αποδοχή ευθυνών παρά την εξωτερίκευσή τους. Μέχρι τότε, οι "χαμένοι" θα συνεχίσουν να είναι η συντριπτική πλειοψηφία, και η διαφθορά θα παραμένει ένα βαθύτερο σύμπτωμα της ελληνικής πραγματικότητας.

---