Φυγόκεντρες Δυνάμεις: Η Ευρωπαϊκή Ένωση σε Υπαρξιακή Κρίση.

Του Βασίλη Αλφειώτη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ένα φιλόδοξο πείραμα υπερεθνικής ολοκλήρωσης, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια διπλή ύφεση: εσωτερικές ρωγμές και εξωτερικές πιέσεις που δοκιμάζουν τη συνοχή και τη βιωσιμότητά της. Όπως επισημαίνεται, η ΕΕ υπάρχει ως μια «εύθραυστη υπερεθνική οντότητα», της οποίας ο συνεκτικός ιστός φαίνεται όλο και πιο λεπτότερος, με φυγόκεντρες δυνάμεις να αποκτούν ανησυχητική δυναμική.

1. Η «Ευρώπη των Δύο Ταχυτήτων» και η Έλλειψη Ισότητας

Ο θεμέλιος λίθος της ΕΕ – η ισότητα των κρατών μελών – φαίνεται να κλονίζεται. Δεν υπάρχουν πάντα σχέσεις ισοτιμίας μεταξύ των κρατών μελών. Η οικονομική ισχύς, η γεωπολιτική βαρύτητα και η πολιτική επιρροή κατανέμονται άνισα. Χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία διαμορφώνουν συχνά την ατζέντα, δημιουργώντας αίσθηση υποτέλειας σε μικρότερες ή λιγότερο ισχυρές χώρες. Αυτή η «ιεραρχία» τροφοδοτεί δυσαρέσκεια και υπονομεύει την αίσθηση της συλλογικότητας. Ταυτόχρονα, μηχανισμοί όπως η «Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων» πρακτικἀ, ενισχύουν την αντίληψη μιας διαιρεμένης Ένωσης.

2. Γεωπολιτικές Σχισμές: Ο Παράγοντας Ουκρανίας ως Κατευθυντήρια Πυξίδα

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποκάλυψε βαθιές γεωπολιτικές διχογνωμίες μεταξύ των μελών. Δεν υπάρχει κοινή ευρωπαϊκή «φωνή» για το τέλος του πολέμου ή το μέλλον της ασφάλειας της ηπείρου:

• Κεντρική/Ανατολική Ευρώπη (Πολωνία, Βαλτικές χώρες): Υποστηρίζουν άμεση και αδιάλλακτη στήριξη στην Ουκρανία μέχρι την πλήρη “απελευθέρωση”, με έμφαση στην αποτροπή της ρωσικής επέκτασης και την ριζική αναθεώρηση της ευρωπαϊκής αμυντικής στρατηγικής.

• Δυτική/Νότια Ευρώπη (Γαλλία, Ιταλία, σε κάποιο βαθμό Γερμανία): Επιδιώκουν πιο «πραγματιστική» προσέγγιση, με έμφαση σε διπλωματικές εξόδους και φόβους για μακροχρόνια οικονομική καταπόνηση ή κλιμάκωση. Η Γαλλία προωθεί την «στρατηγική αυτονομία» της ΕΕ.

• Ουγγαρία, Σλοβακία: Εμφανίζουν φιλορωσικές τάσεις, αντιτίθενται σε κυρώσεις και στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, αναζητώντας γρήγορη ειρήνη ακόμα και με εδαφικές παραχωρήσεις.

Αυτές οι αποκλίνουσες απόψεις για την ασφάλεια αποκαλύπτουν την απουσία μιας γνησίας κοινής εξωτερικής πολιτικής και εμποδίζουν την ΕΕ να λειτουργήσει ως ενιαίος γεωπολιτικός παίκτης.

3. Το Κενό Νομιμοποίησης: Γραφειοκρατία και Αποξένωση των Πολιτών

Το «έλλειμμα δημοκρατικότητας» παραμένει χρόνια πληγή. Η γενικευμένη δυσαρέσκεια των ευρωπαίων πολιτών κατευθύνεται προς δύο κατευθύνσεις:

• Εθνικές Κυβερνήσεις: Κατακρίνονται για ανικανότητα, διαφθορά και έλλειψη προστασίας των εθνικών συμφερόντων έναντι των Βρυξελλών ή παγκόσμιων κρίσεων.

• Ευρωπαϊκά Ίδρυματα (Βρυξέλλες): Βιώνονται ως απρόσωπη γραφειοκρατία, μακρινή από τις καθημερινές ανησυχίες των πολιτών, που επιβάλλει κανόνες χωρίς επαρκή δημοκρατική λογοδοσία. Η αύξηση των ακροδεξιών και ευρωσκεπτικιστικών κομμάτων σε πολλές χώρες είναι ένδειξη αυτής της αποξένωσης. Κινήματα διαμαρτυρίας (π.χ. των γεωργών) στοχεύουν συχνά ταυτόχρονα σε εθνικές κυβερνήσεις και σε ευρωπαϊκές πολιτικές.

Συμπέρασμα: Μια Ένωση υπό Ένταση

Ο συνδυασμός εσωτερικών ανισοτήτων, βαθιών γεωπολιτικών ρηγμάτων και χρόνιας κοινωνικής δυσαρέσκειας δημιουργεί ένα ισχυρό φυγόκεντρο πεδίο στην ΕΕ. Η έλλειψη ενός πραγματικά ισχυρού και ελκυστικού «συνεκτικού ιστού» – που θα βασιζόταν όχι μόνο σε οικονομικά οφέλη αλλά και σε κοινές αξίες, αληθινή αλληλεγγύη και αποτελεσματική δημοκρατική συμμετοχή – την καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτη. Η ικανότητα της ΕΕ να αντιμετωπίσει αυτές τις φυγόκεντρες δυνάμεις, να αποκτήσει κοινή γεωπολιτική φωνή και να ανασυνδέθεί με τους πολίτες της θα καθορίσει κατά κρίσιμο τρόπο το μέλλον της. Το ερώτημα που αιωρείται δεν είναι αν η ΕΕ θα συνεχίσει να υπάρχει, αλλά σε τι μορφή και με τι βαθμό πραγματικής ενότητας.

---