Η Άνοδος του Λαϊκισμού και του Εθνικισμού

Η Κρίση της Παγκόσμιας Τάξης και οι Επιπτώσεις για το Μέλλον της Διεθνούς Συνεργασίας

Του Βασίλη Αλφειώτη | 30η Ιουλίου 2025

Η παγκόσμια πολιτική σκηνή βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο μιας ριζικής μεταμόρφωσης, με την άνοδο του λαϊκισμού και του εθνικισμού να απειλεί να διαλύσει τα θεμέλια της μεταπολεμικής διεθνούς τάξης. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη μέχρι την Ινδία και τη Βραζιλία, η απομάκρυνση από τις πολυμερείς συνεργασίες, η υπονόμευση των διεθνών θεσμών και η επιστροφή σε προστατευτικές πολιτικές έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα αβεβαιότητας, με μακροπρόθεσμες συνέπειες για την παγκόσμια σταθερότητα. Το άρθρο αυτό αναλύει τις αιτίες αυτής της μετατόπισης, τις επιπτώσεις της στην διεθνή τάξη και τα σενάρια για το μέλλον της παγκόσμιας συνεργασίας.

Η Γέννηση του Λαϊκισμού και του Εθνικισμού: Από την Οργή στην Εξουσία

Ο λαϊκισμός και ο εθνικισμός, αν και διαφορετικά φαινόμενα, συνδέονται στενά στην πράξη:

• Λαϊκισμός: Μια πολιτική στρατηγική που διαχωρίζει την κοινωνία σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα (το "λαό" και την "ελίτ"), υπόσχεται την επαναφορά της εξουσίας στον "αληθινό λαό" και αμφισβητεί τα υπάρχοντα πολιτικά συστήματα.

• Εθνικισμός: Μια ιδεολογία που υπερασπίζεται τα συμφέροντα του έθνους έναντι των ξένων, προωθώντας πολιτικές προστατευτισμού, μεταναστευτικού ελέγχου και απομόνωσης.

Τα φαινόμενα αυτά έχουν αναπτυχθεί εξαιτίας μιας τοξικής συνταγής οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής κρίσης:

1. Οικονομική Ανισότητα: Η αποτυχία του νεοφιλελευθερισμού να μοιράσει ισότιμα τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης έχει δημιουργήσει ένα αίσθημα αδικίας στις μεσαίες και χαμηλότερες τάξεις.

2. Πολιτική Αποξένωση: Η διαφθορά, η γραφειοκρατία και η έλλειψη διαφάνειας έχουν υπονομεύσει την εμπιστοσύνη προς τους παραδοσιακούς πολιτικούς θεσμούς.

3. Πολιτισμική Ανησυχία: Η μετανάστευση, η παγκοσμιοποίηση και οι ταχείες κοινωνικές αλλαγές έχουν τροφοδοτήσει ένα αίσθημα απώλειας ταυτότητας σε πολλά κοινωνικά στρώματα.

4. Το Διαδίκτυο ως Εργαλείο Πόλωσης: Οι αλγόριθμοι των social media και οι εικονικές κοινότητες έχουν ενισχύσει την επικοινωνιακή απομόνωση και την επιβεβαίωση προκαταλήψεων.

Παγκόσμιες Επιπτώσεις: Η Διάλυση της Πολυμερούς Συνεργασίας

Η άνοδος του λαϊκισμού και του εθνικισμού έχει ήδη διαλύσει την αποτελεσματικότητα των διεθνών θεσμών και απειλεί να επιστρέψει τον κόσμο σε μια εποχή προστατευτισμού και ανταγωνισμού.

1. Η Κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• Το Brexit (2020) και η άνοδος ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη (π.χ., Εθνικό Μέτωπο στη Γαλλία, Εναλλακτική για τη Γερμανία) έχουν υπονομεύσει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών.

• Η αναστολή της Συνθήκης των Σένγκεν και η επανάληψη των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα αμφισβήτησης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

2. Ο Προστατευτισμός των Ηνωμένων Πολιτειών

• Η πολιτική "America First" του Ντόναλντ Τραμπ (2017-2021) και η συνέχισή της από τον Τζο Μπάιντεν έχουν διαλύσει τις διεθνείς συμμαχίες (π.χ., αποχώρηση από την Παγκόσμια Συμφωνία για το Κλίμα, εμπόλεμη κατάσταση με το Πεκίνο).

• Οι πολεμικοί δασμοί και οι απειλές απομόνωσης έχουν τροφοδοτήσει έναν εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, με καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία.

3. Η Επιστροφή του Αυταρχισμού στην Υφήλιο

• Η εκλογή του Ναρέντρα Μόντι στην Ινδία (2014) και η προώθηση του ινδουιστικού εθνικισμού έχουν τροφοδοτήσει την μισαλλοδοξία έναντι των μουσουλμάνων και των χριστιανών.

• Η εξουσία του Βλαντιμίρ Πούτιν στη Ρωσία και η επέκταση της αυταρχικής διακυβέρνησης στην Ουγγαρία (Βίκτορ Όρμπαν) και την Πολωνία έχουν υπονομεύσει την δημοκρατία στην Ευρώπη.

4. Η Κρίση του Διεθνούς Δικαίου

• Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία (2014) και η αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Ουκρανίας εχουν απαξιώσει το διεθνές δικαίο που το επικαλούνται οι αδύνατοι και το καταπατούν οι δυνατοί.

• Η αποτυχία του ΟΗΕ να αντιμετωπίσει τις κρίσεις στη Συρία, την Υεμένη και τη Μιανμάρ έχει αποδυναμώσει την αξιοπιστία των διεθνών θεσμών.

Το Μέλλον της Παγκόσμιας Τάξης: Σενάρια Αβεβαιότητας

Η πορεία προς το "post-αμερικανικό" και "post-ευρωπαϊκό" κόσμο είναι γεμάτη κινδύνους:

1. Σενάριο "Κρατών-Εθνών": Η επιστροφή στην προστατευτισμό, τον απομονωτισμό και τον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών, με καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία και την ασφάλεια.

2. Σενάριο "Νέων Συμμαχιών": Η δημιουργία περιφερειακών συμμαχιών (π.χ., BRICS, Αραβική Ένωση) που θα ανταγωνίζονται την Δύση για τον έλεγχο των πόρων και των τεχνολογιών.

3. Σενάριο "Παγκόσμιου Χάους": Η αποτυχία των διεθνών θεσμών να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις (π.χ., κλιματική αλλαγή, πανδημίες) θα οδηγήσει σε μια εποχή αστάθειας και αναταραχής.

   Η Ανάγκη για μια Νέα Διεθνή Τάξη

Το χάος που προκύπτει από την άνοδο του λαϊκισμού και του εθνικισμού δεν είναι αναπόφευκτο. Για να αντιμετωπιστεί η κρίση της διεθνούς τάξης, απαιτείται:

• Μια Νέα Κοινωνική Σύμβαση: Η επαναδιαπραγμάτευση της παγκοσμιοποίησης για να εξασφαλιστεί η δικαιότερη κατανομή των ωφελειών.

• Μια Νέα Διεθνής Αρχιτεκτονική Ασφαλείας: Η μεταρρύθμιση των διεθνών θεσμών (ΟΗΕ, ΠΟΥ, ΔΝΤ) για να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις.

• Μια Νέα Πολιτική Κουλτούρα: Η προώθηση του διαλόγου, της αλληλεγγύης και του σεβασμού της πολυμορφίας σε έναν κόσμο που χρειάζεται περισσότερο από ποτέ την ενότητα.

Η Ιστορία έχει δείξει ότι οι κρίσεις είναι επίσης ευκαιρίες. Η πρόκληση για την ανθρωπότητα σήμερα είναι να αξιοποιήσει την κρίση του λαϊκισμού και του εθνικισμού για να χτίσει έναν πιο δίκαιο, ασφαλή και βιώσιμο κόσμο.

---