Το Ταραχώδες Ταξίδι της Λιβύης: Από την Πτώση του Καντάφι στο Αδιέξοδο του 2025

Από την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, η Λιβύη έχει παγιδευτεί σε μια δίνη πολιτικής αποσύνθεσης, κοινωνικών αναταραχών και ξένων παρεμβάσεων. Κάποτε οραματισμένη ως φάρος δημοκρατίας μετά την Αραβική Άνοιξη, η χώρα βυθίστηκε σε…

Από τον Νίκο Πανόπουλο

Εισαγωγή
Από την ανατροπή του Μουαμάρ Καντάφι το 2011, η Λιβύη έχει παγιδευτεί σε μια δίνη πολιτικής αποσύνθεσης, κοινωνικών αναταραχών και ξένων παρεμβάσεων. Κάποτε οραματισμένη ως φάρος δημοκρατίας μετά την Αραβική Άνοιξη, η χώρα βυθίστηκε σε μια δεκαετή μάχη για την εξουσία, μετατρέποντας τη Λιβύη σε γεωπολιτικό σκάκι για περιφερειακούς και παγκόσμιους παίκτες. Μέχρι το 2025, η Λιβύη παραμένει διχασμένη, με το μέλλον της να κρέμεται από μια κλωστή εν μέσω αδιεξόδων στις εκλογές, οικονομικής κατάρρευσης και άλυτων συγκρούσεων.

Πολιτική Αστάθεια: Μια Δεκαετία Διχασμού
Η εξέγερση με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ που ανέτρεψε τον Καντάφι άφησε πίσω της ένα κενό εξουσίας, το οποίο γρήγορα γέμισαν αντίπαλες πολιτοφυλακές και πολιτικές φατρίες. Μέχρι το 2014, η Λιβύη είχε χωριστεί σε δύο αντίπαλες διοικήσεις:

• Η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) που υποστηρίχθηκε από τον ΟΗΕ και έδρευε στην Τρίπολη (δυτικά), αναγνωρισμένη διεθνώς.

• Η ανατολική κυβέρνηση στην Τομπρούκ, που ήταν σύμμαχος με τον στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ και τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA).

Οι προσπάθειες για την ενοποίηση της χώρας, όπως η Συμφωνία Σκιράτ το 2015 και η Διάσκεψη του Βερολίνου το 2020, απέδωσαν μόνο πρόσκαιρα αποτελέσματα. Μια ιστορική κατάπαυση του πυρός τον Οκτώβριο του 2020 οδήγησε στη δημιουργία της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (GNU) υπό τον Πρωθυπουργό Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα τον Μάρτιο του 2021. Ωστόσο, οι προγραμματισμένες εκλογές του Δεκεμβρίου 2021 κατέρρευσαν λόγω διαφωνιών για την επιλεξιμότητα και το νομικό πλαίσιο, αναζωπυρώνοντας τις εντάσεις.

Μέχρι το 2025, η Λιβύη παραμένει και πάλι διχασμένη:

• Η GNU παραμένει στην Τρίπολη, αλλά δεν χαίρει νομιμότητας στα ανατολικά.

• Η Βουλή των Αντιπροσώπων στην ανατολή στηρίζει τον πρώην υπουργό Εσωτερικών Φάθι Μπασάγκα, δημιουργώντας μια παράλληλη κυβέρνηση.

Το πολιτικό αδιέξοδο συνεχίζεται, με καμία πλευρά να μην υποχωρεί, ενώ η λαϊκή δυσαρέσκεια για τη διαφθορά και τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις αυξάνεται.

Κοινωνική Κρίση: Το Ανθρώπινο Κόστος της Σύγκρουσης
Η κοινωνική συνοχή της Λιβύης έχει διαλυθεί από τα χρόνια του πολέμου:

• Εκτοπισμένοι: Πάνω από 200.000 άνθρωποι παραμένουν εσωτερικά εκτοπισμένοι, πολλοί από το 2011.

• Οικονομική Κατάρρευση: Με εξάρτηση από το πετρέλαιο (60% του ΑΕΠ), οι διακοπές παραγωγής – όπως ο αποκλεισμός του Χάφταρ το 2022 – μείωσαν τα έσοδα, επιδεινώνοντας τον πληθωρισμό και την ανεργία (πάνω από 20%). Οι δημόσιες υπηρεσίες όπως η υγεία και η εκπαίδευση παραπαίουν.

• Κακοποίηση Μεταναστών: Η Λιβύη παραμένει κόμβος για μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη. Αναφορές του ΟΗΕ και ΜΚΟ περιγράφουν φρικτές συνθήκες σε κέντρα κράτησης, με εκμετάλλευση από διακινητές και πολιτοφυλακές. Πάνω από 700.000 μετανάστες παραμένουν αποκλεισμένοι, αντιμετωπίζοντας συστηματική βία.

• Άνοδος Πολιτοφυλακών: Πάνω από 1.700 ένοπλες ομάδες ασκούν εξουσία, επιβάλλοντας τοπικούς κανόνες και επωφελούμενες από λαθρεμπόριο. Η ασφάλεια των πολιτών είναι επισφαλής, με στοχευμένες δολοφονίες και απαγωγές.

Γεωπολιτικό Πεδίο Μάχης: Ξένοι Παίκτες και Αντικρουόμενα Συμφέροντα
Η σύγκρουση στη Λιβύη επιδεινώνεται από την ξένη παρέμβαση:

• Η Τουρκία και το Κατάρ υποστηρίζουν την κυβέρνηση της Τρίπολης, παρέχοντας στρατιωτική βοήθεια (συμπεριλαμβανομένων drones) για να αποκρούσουν την επίθεση του Χάφταρ το 2019–2020 στην Τρίπολη.

• Η Ρωσία, τα ΗΑΕ, η Αίγυπτος και η Γαλλία υποστηρίζουν τον Χάφταρ, βλέποντάς τον ως ανάχωμα ενάντια στους ισλαμιστές. Η Wagner Group, που συνδέεται με τη Ρωσία, έχει ενσωματωθεί στις δυνάμεις του LNA, με μισθοφόρους και νάρκες ξηράς.

• Το Δίλημμα της Ευρώπης: Η Ιταλία δίνει προτεραιότητα στη σταθεροποίηση της Λιβύης για τον περιορισμό της μετανάστευσης, ενώ οι ιστορικοί δεσμοί της Γαλλίας με τον Χάφταρ περιπλέκουν τη συνοχή της ΕΕ. Οι ΗΠΑ διατηρούν έναν χαμηλών τόνων ρόλο, εστιάζοντας στην αντιτρομοκρατία.

Μετά το 2020, οι ξένοι μαχητές υποτίθεται ότι θα αποχωρούσαν βάσει της κατάπαυσης πυρός, αλλά οι δυνάμεις της Wagner και Σύριοι μισθοφόροι παραμένουν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία από το 2022 έχει περιορίσει τις δραστηριότητες της Wagner, αλλά η παρουσία της συνεχίζεται, περιπλέκοντας τις ειρηνευτικές προσπάθειες.

2025: Αδιέξοδο και Αχτίδες Ελπίδας
Στην αρχή του 2025, οι προοπτικές της Λιβύης παραμένουν ζοφερές αλλά όχι χωρίς ελπίδα:

• Η Παραγωγή Πετρελαίου Επανακάμπτει: Η παραγωγή έφτασε τα 1,2 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως, προσφέροντας οικονομική ανάσα. Ωστόσο, οι διαμάχες για τη διανομή των εσόδων απειλούν με νέους αποκλεισμούς.

• Εκλογικός Πίεση: Ο απεσταλμένος του ΟΗΕ, Αμπντουλάγε Μπαθίλι, έχει ζητήσει εκλογές μέχρι το 2024, αλλά νομικά και πρακτικά εμπόδια παραμένουν. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ακτιβιστές νέων απαιτούν όλο και περισσότερο λογοδοσία.

• Τοπική Διακυβέρνηση: Τα δημοτικά συμβούλια και οι φυλετικοί ηγέτες καλύπτουν τα κενά διακυβέρνησης, δείχνοντας ανθεκτικότητα μέσα στο χάος.

Ωστόσο, η δυσπιστία ανάμεσα σε ανατολή και δύση, οι ισχυρές πολιτοφυλακές και οι ξένοι προστάτες ρίχνουν βαριά σκιά στη συμφιλίωση.

Συμπέρασμα
Δεκατέσσερα χρόνια μετά την πτώση του Καντάφι, η Λιβύη βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Η πορεία προς τη σταθερότητα απαιτεί όχι μόνο αξιόπιστες εκλογές, αλλά και διάλυση της εξουσίας των πολιτοφυλακών, ενοποίηση των θεσμών και περιορισμό της ξένης παρέμβασης. Για τους Λίβυους, κουρασμένους από τον πόλεμο και τις αθετημένες υποσχέσεις, το όνειρο μιας κυρίαρχης και ευημερούσας χώρας παραμένει άπιαστο — αλλά όχι σβησμένο. Καθώς η διεθνής κοινότητα διστάζει, η ανάγκη για μια λύση με ηγέτες τους ίδιους τους Λίβυους γίνεται όλο και πιο επιτακτική.

---