Το Δώρο της Προοπτικής: Η Ανθρώπινη Δύναμη της Συμπόνιας μέσω των Ματιών του "Άλλου"

Από τον Νίκο Πανόπουλο | 4η Αυγούστου 2025

Σε έναν κόσμο διχασμένο από ιδεολογίες, θρησκείες και ιστορικές αναλήθειες, η ικανότητα να βλέπει κανείς τον κόσμο μέσα από τα μάτια του αντιπάλου αποτελεί μια από τις πιο υποτιμημένες αλλά ισχυρές δυνάμεις για την καταπολέμηση της μισαλλοδοξίας. Αυτό το ταλέντο για την "αμφίδρομη όραση"—την ικανότητα να κατανοεί κανείς τις πεποιθήσεις, τους φόβους και τις κινητήριες δυνάμεις του αντιπάλου—αναδεικνύεται μέσα από ιστορικά και σύγχρονα παραδείγματα. Το έργο Οι Πέρσες του Αισχύλου, ένα αριστούργημα που γράφτηκε το 472 π.Χ., δίνει φωνή στους νικημένους εχθρούς της Αθήνας, ενώ η αδυναμία του Ισραήλ να δει την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια των Παλαιστινίων επιδεικνύει τον καταστροφικό αντίκτυπο της μονόπλευρης αφήγησης. Μαζί, αυτές οι ιστορίες υπογραμμίζουν μια διαχρονική αλήθεια: η κατανόηση δεν είναι αποδυναμωτική, αλλά απελευθερωτική.

Θετικό Παράδειγμα: Ο Αισχύλος και η Ανθρωποποίηση του Εχθρού

Όταν ο Αισχύλος, ένας βετεράνος πολεμιστής που είχε πολεμήσει τους Πέρσες στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα, έγραψε τους “Πέρσες”, δεν είχε ως στόχο να επαινέσει τους εχθρούς της Αθήνας. Αντίθετα, έγραψε ένα θεατρκό έργο για τον πυρετό του πολέμου. Το έργο, το παλαιότερο διατηρημένο έργο της δραματικής ποίησης, αφηγείται την ήττα των Περσών από τους Έλληνες μέσα από τα μάτια της βασιλικής οικογένειας της Περσίας. Ο βασιλιάς Ξέρξης επιστρέφει στην Περσία ως ηττημένος, ενώ η βασίλισσα μητέρα του, η Άτοσα, ονειρεύεται την μάχη του αετού με το γεράκι που συμβολίζουν το διχασμένο κόσμο της. Οι Πέρσες δεν είναι καρικατούρες εξαιτίας της ήττας τους· είναι άνθρωποι που θρηνούν τους νεκρούς τους, φοβούνται την αστάθεια και αμφισβητούν τους θεούς τους.

Η επιλογή του Αισχύλου να ανθρωποποιήσει τους Πέρσες ήταν ριζοσπαστική. Σε μια εποχή όπου οι νικητές συνήθως εξυμνούσαν τις δικές τους αρετές, αυτός έδωσε φωνή στον πόνο του εχθρού. Το έργο δεν είναι απλώς συμπόνια· είναι μια πράξη πολιτικής και καλλιτεχνικής θαρραλέας κίνησης. Αναγνωρίζοντας την ανθρώπινη τιμή των Περσών, ο Αισχύλος προωθεί μια αίσθηση κοινής ανθρώπινης ευθύνης. Η σκηνή όπου οι Πέρσες θρηνούν τους νεκρούς τους, ενώ οι Έλληνες γιορτάζουν, αποτελεί ένα διαχρονικό μάθημα: η νίκη που δεν συνοδεύεται από συμπόνια είναι κενή.

Αρνητικό Παράδειγμα: Το Παραλήρημα του Ισραήλ στην Κατανόηση των Παλαιστινίων

Σε αντίθεση, η σύγχρονη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων αποτελεί ένα εμπόδιο στην αμφίδρομη όραση. Ενώ και οι δύο πλευρές έχουν υποφέρει από βία, η αδυναμία του Ισραήλ να δει την πραγματικότητα μέσα από τα μάτια των Παλαιστινίων τροφοδοτεί έναν αέναο κύκλο αίματος. Για παράδειγμα, η ισραηλινή πολιτική των εποικισμών στην Κατεχόμενη Δυτική Όχθη, η οποία έχει εκτοπίσει χιλιάδες Παλαιστίνιους, συχνά δικαιολογείται ως μια αναγκαία αμυντική κίνηση ενάντια στην τρομοκρατία. Ωστόσο, αυτή η προοπτική αγνοεί την ιστορική αλήθεια ότι οι Παλαιστίνιοι έχουν ζήσει δεκαετίες στρατιωτικής κατοχής, απωλειών εδαφών και περιορισμένων δικαιωμάτων.

Η απουσία της αμφίδρομης όρασης είναι εμφανής στη ρητορεία. Ενώ οι ισραηλινοί ηγέτες αποκαλούν τις επιθέσεις της Χαμάς "άγριες", αγνοούν τις δικές τους πολιτικές που εξωθούν τους Παλαιστίνιους στην απελπισία. Παρόμοια, πολλοί ισραηλινοί πολίτες βλέπουν τους Παλαιστίνιους ως μονόπλευρους θύτες, αγνοώντας τις ιστορίες των οικογενειών που έχουν χάσει σπίτια, παιδιά και την ελπίδα για ένα κράτος. Αυτό το μονόπλευρο αφήγημα έχει αποτρέψει την ειρήνη, καθώς και οι δύο πλευρές θεωρούν τον εαυτό τους ως το μοναδικό θύμα.

Γιατί Η Προοπτική Είναι Κρίσιμη

Η ικανότητα να βλέπει κανείς τον κόσμο μέσα από τα μάτια του αντιπάλου δεν είναι συνώνυμη με τη συμφωνία ή την παραίτηση. Αντίθετα, είναι μια πράξη γνησίου αυτοελέγχου. Όπως υποστηρίζει ο ψυχολόγος Τόνι Γουάτσον, "Η συμπόνια δεν είναι μια συμφωνία με τον άλλο, αλλά η αναγνώριση ότι η αλήθεια του άλλου είναι εξίσου βάσιμη με τη δική σας." Αυτό το ταλέντο:

Απομυθοποιεί τους "Άλλους": Όπως έκανε ο Αισχύλος με τους Πέρσες, η προοπτική απενοχοποιεί τους εχθρούς, αποκαλύπτοντας κοινές ανθρώπινες εμπειρίες.

Εντοπίζει Κοινές Αλήθειες: Η σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και των Παλαιστινίων τροφοδοτείται από ανταγωνιστικές ιστορικές αξιώσεις, αλλά και οι δύο πλευρές θέλουν ασφάλεια, αξιοπρέπεια και ένα μέλλον για τα παιδιά τους.

Διακόπτει τους Κύκλους Βίας: Η μελέτη του 2023 από το Πανεπιστήμιο της Νοτρ Νταμ διαπίστωσε ότι η συμπόνια προς τον "άλλο"—ακόμη και μεταξύ εχθρών—μειώνει την υποστήριξη για βίαιες λύσεις.

Η Πρόκληση της Μονόπλευρης Αφήγησης

Σε έναν κόσμο όπου τα κοινωνικά δίκτυα τροφοδοτούν την ηθική ευτέλεια και οι πολιτικοί καλλιεργούν τον φόβο, η αμφίδρομη όραση είναι δύσκολη. Όμως, όπως έγραψε ο συγγραφέας Τζέιμς Μπάλντουιν, "Η αλήθεια είναι μια υπόθεση του μυαλού και του μυαλού μόνο. Αν δεν μπορείς να αλλάξεις γνώμη, δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα." Η αδυναμία να δει κανείς τον κόσμο μέσα από τα μάτια του αντιπάλου δεν είναι απλώς ηθικό σφάλμα· είναι πρακτικό σφάλμα. Όπως έδειξε η ιστορία, οι νίκες που απορρέουν από την απομόνωση είναι πρόσκαιρες. Οι νίκες που βασίζονται στην κατανόηση είναι διαρκείς.

Συμπέρασμα: Η Δύναμη της "Ναι, Και..."

Το έργο Οι Πέρσες του Αισχύλου και η σύγκρουση του Ισραήλ-Παλαιστίνης προσφέρουν ένα δίδαγμα: η ανθρωπότητα εξελίσσεται όταν αρνούμαστε να περιοριστούμε σε μονόπλευρες αλήθειες. Η αμφίδρομη όραση δεν απαιτεί από κανέναν να απαρνηθεί τις πεποιθήσεις του· απλώς να προσθέσει μια φράση: "και η δική σου αλήθεια έχει επίσης νόημα." Σε έναν διχασμένο κόσμο, αυτή η απλή πράξη μπορεί να είναι η πιο επαναστατική πράξη όλων.

---